Beyin Stimülasyon Terapileri

Beyin Stimülasyon Terapileri Nedir?

Beyin stimülasyon terapileri, ruhsal bozuklukların tedavisinde önemli bir rol oynayabilir. Bu terapiler, beyni elektrikle aktive ederek veya inhibe ederek çalışır. Elektrik, doğrudan beyne yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla veya kafa derisine yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla dolaylı olarak verilebilir. Ayrıca, elektrik manyetik alanlar uygulanarak da indüklenebilir.

Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü (NIMH) tarafından hazırlanan bu video, beyin stimülasyon terapilerinin genel bir görünümünü ve bunların ruhsal bozuklukların tedavisinde nasıl kullanılabileceğini sunmaktadır.

Bu sayfa, beyin stimülasyon terapileri hakkında temel bilgiler sağlar. Tüm terapi türlerini veya bir terapinin kullanılabileceği tüm ruhsal bozuklukları kapsamamaktadır. Bu bilgiler, tıbbi kararlar almak için bir kılavuz olarak kullanılmamalıdır. Bu terapilerin en iyi nasıl kullanılacağı ve diğer bozukluklar ve durumlar için etkili tedaviler olup olmadığı konusunda araştırmalar devam etmektedir.

Sayfa, ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından belirli ruhsal bozuklukları tedavi etmek üzere yetkilendirilmiş terapiler ile daha yeni ve hala deneysel olarak kabul edilen terapiler olarak ikiye ayrılmıştır.

Yetkilendirilmiş terapiler şunlardır:

• Elektrokonvülsif terapi
• Tekrarlayıcı transkranial manyetik stimülasyon
• Vagus siniri stimülasyonu

Deneysel terapiler ise şunlardır:

• Manyetik nöbet terapisi
• Derin beyin stimülasyonu

Bu sayfada tartışılmayan diğer beyin stimülasyon terapileri de ruhsal bozuklukların tedavisinde umut verici olabilir. Bu terapilerle ilgili bilgiler sık sık güncellenmektedir. En güncel bilgiler, uyarılar ve beyin stimülasyon cihazlarıyla ilgili rehberlik için FDA web sitesini ziyaret edin ve yeni cihazlarla ilgili duyuruları takip edin.

Beyin Stimülasyon Terapileri Nasıl Çalışır?

Çoğu durumda, beyin stimülasyon terapileri diğer tedavi yöntemlerinin denendiği durumlarda kullanılır. Psikoterapi veya ilaç tedavisinden daha az sıklıkla kullanılsa da, beyin stimülasyon terapileri belirli ruhsal bozuklukları olan ve diğer tedavilere yanıt vermeyen kişiler için umut vaat etmektedir.

Beyin stimülasyon terapileri, belirli eğitim ve uzmanlığa sahip bir sağlık profesyoneli tarafından reçete edilmeli ve izlenmelidir. Eğitimli bir tıp ekibi prosedürleri gerçekleştirir. Çoğu durumda, hastayı uyutmak için anestezi ve hareket etmelerini önlemek için kas gevşetici kullanılır. Bu durumda, bir anestezist, prosedür boyunca nefes alma, kalp atış hızı ve kan basıncını izler.

Beyin stimülasyon terapisini içeren bir tedavi planı, kişinin bireysel ihtiyaçlarına ve tıbbi durumuna dayanır. Genellikle, bu tedavi planı psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisini de içerir. Hastaların tedavi sırasında ve sonrasında bu diğer tedavilere devam etmeleri önerilir. Hastalar, sağlık profesyonelinin özel olarak önerdiği durumlar dışında tedaviyi bırakmamalıdır.

Beyin stimülasyon terapileri, ciddi ruhsal hastalıkları tedavi eder. Genellikle, bir kişinin dış dünyaya yanıt vermediği veya kendine zarar verme riski taşıdığı tehlikeli durumlarda kullanılır.

Elektrokonvülsif Terapi (EKT) Nedir?

Elektrokonvülsif terapi (EKT), ciddi ruhsal bozuklukları tedavi etmek için beyin içinde nöbet aktivitesi indükleyen elektrik akımları kullanan invaziv olmayan bir prosedürdür. Depresyon tedavisinde en uzun geçmişe sahip olan EKT, en yaygın kullanılan beyin stimülasyon terapilerinden biridir.

EKT: Neden Uygulanır?

FDA, EKT’yi 13 yaş ve üzeri depresyon veya bipolar bozukluk yaşayan bireylerde şiddetli depresif epizodları tedavi etmek üzere onaylamıştır. Bazı durumlarda, EKT şizofreni, şizoaffektif bozukluk ve maniyi tedavi etmek için de kullanılmıştır.

EKT genellikle, kişinin hastalığı diğer tedavi yöntemlerine (psikoterapi veya ilaç tedavisi gibi) yanıt vermediğinde düşünülür. EKT’yi almak için bir kişinin iki kriterden birini karşılaması gerekir:

• Şiddetli, tedaviye dirençli depresyonu olmak.
• Hayati tehlike arz eden durumlar nedeniyle hızlı bir yanıt gerekmek. Örneğin, katatonik (hareket edemeyen veya dış dünyaya yanıt vermeyen), intihar düşünceleri olan veya yetersiz beslenmiş olma durumu.

EKT, ilaçların etkili olmadığı, tolere edilemediği veya fiziksel hastalık nedeniyle istenmeyen durumlarda etkili olabilir; bu genellikle yaşlı bireylerde görülür. Ayrıca, EKT genellikle antidepresan ilaçlardan daha hızlı bir şekilde etki gösterir ve tedavi sürecinin ilk haftasında etkili olabilir.

EKT: Nasıl Çalışır?

Bir doktor EKT uygulamadan önce, hasta kısa etkili genel anestezi ile sedasyona alınır ve hareketi önlemek için intravenöz kas gevşetici verilir.

Prosedür sırasında:

• Elektrotlar, hastanın başında hassas noktalara yerleştirilir.
• Elektrik akımı, elektrotlar aracılığıyla beyne gönderilir ve bu, bir dakika içinde süren nöbet aktivitesine neden olur. Anestezi, hastanın ağrı hissetmesini veya elektriksel darbeleri hissetmesini engeller. Genellikle, nöbet aktivitesinin yeterli olduğunu doğrulamak için bir kol veya bacak üzerine tansiyon manşonu takılır ve kas gevşetici engellenir.
• Hasta, prosedür sona erdikten 5–10 dakika sonra uyanır. İlk başta anestezi etkisiyle sersemleyebilir, ancak yaklaşık bir saat sonra genellikle uyanır ve normal aktivitelere dönebilir.

Tipik bir EKT süreci, genellikle hastanın semptomları iyileşene kadar haftada üç kez uygulanır (genellikle 6–12 tedavi içinde). Sıklıkla, EKT uygulanan hastalar ayrıca antidepresan veya ruh hali dengeleyici ilaçlar alır.

EKT, depresif epizodları tedavi etmede etkili olsa da, klinik iyileşmeyi sürdürmek ve semptomların geri dönme olasılığını azaltmak için genellikle ek tedavi—antidepresan ilaç, sürdürüm EKT’si veya her ikisi—gereklidir. Sürdürüm  EKT’si, hastanın ihtiyaçlarına bağlı olarak değişir ve haftada bir oturumdan birkaç ayda bir oturuma kadar değişebilir.

EKT: Yan Etkiler

EKT ile ilişkili en yaygın yan etkiler şunlardır:

• Baş ağrısı
• Mide bulantısı
• Kas ağrıları
• Hafıza kaybı
• Kafa karışıklığı veya şaşkınlık

Bazı hastalar hafıza kaybı yaşayabilir, özellikle tedavinin yapıldığı yakın zamanları. Bazen hafıza problemleri daha şiddetli olabilir, ancak genellikle EKT kursunun sonundan sonraki günler ve haftalarda iyileşir.

Hafıza kaybı riski, EKT prosedürünün nasıl yapıldığına bağlıdır. EKT’nin iki önemli yönü elektrot yerleşimi ve atım genişliğidir.

• Elektrot Yerleşimi: Elektrotların baştaki yeri, elektrik alanının beynin neresinde indükleneceğini belirler. Araştırmalar, hafıza sorunlarının eski EKT formu (iki taraflı EKT) ile daha yaygın olduğunu bulmuştur; bu yöntemde elektrotlar başın her iki tarafına yerleştirilir. Buna karşılık, tek taraflı EKT’nin hafıza kaybı riski daha düşüktür. Tek taraflı EKT, sadece bir tarafına elektrot yerleştirilerek, genellikle beynin öğrenme ve hafıza bölgelerinin zıttı olan sağ tarafta yapılır ve diğer elektrot başın üst kısmına yerleştirilir.
• Atım Genişliği: Elektrik darbelerinin süresini milisaniye cinsinden tanımlar. Modern EKT cihazları, kısa veya ultra kısa darbeler kullanarak elektrik sinyalleri verebilir. Bu kısa darbeler, geleneksel EKT formu kadar etkili olup, daha düşük dozda verilir ve hafıza kaybı gibi bilişsel yan etkileri daha da azaltır.

Tekrarlayıcı Transkranial Manyetik Stimülasyon (rTMS) Nedir?

Tekrarlayıcı transkranial manyetik stimülasyon (rTMS), beyni tekrarlayan düşük yoğunluklu darbelerle uyaran invaziv olmayan bir terapidir. Bu terapi, bir elektromıknatıs kullanarak uygulanır ve oluşturduğu manyetik alan, bir MRI tarayıcısının gücüne yakın bir şiddettedir. Manyetik alan, çok hızlı bir şekilde açılıp kapanarak, beyin hücrelerini ve sinirsel ağları uyaran zayıf elektrik akımları indükler.

rTMS, FDA tarafından tedaviye dirençli depresyon, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), migren, depresyon ile birlikte görülen anksiyete ve sigara bağımlılığı tedavisi için onaylanmıştır. Ancak, EKT’nin terapötik etkileriyle kıyaslanamaz ve 15 yaş altındaki gençler için onaylanmamıştır.

FDA, 2008 yılında rTMS cihazını, mevcut depresif epizodda en az bir antidepresan ilaca yanıt vermeyen kişiler için depresyon tedavisi için onayladı. EKT, hala tedaviye dirençli depresyon için “altın standart” olarak kabul edilse de, rTMS’nin depresif semptomları azaltmadaki etkinliğini destekleyen güçlü klinik kanıtlar mevcuttur. rTMS, ilaçların etkisiz veya tolere edilemez olduğu orta ila şiddetli depresyon vakalarını tedavi etmek için kullanılmaktadır.

2008’den bu yana, rTMS, anksiyete ile birlikte görülen depresyon ve intihar düşünceleri olan depresyon dahil olmak üzere çeşitli depresyon türlerini tedavi etmek için onaylanmıştır. 2018 yılında FDA, ayrıca rTMS’yi şiddetli OKB için de onaylamıştır.

Son zamanlarda, FDA, tedaviye dirençli depresyon için hızlı etki gösteren bir rTMS formunu onaylamıştır. Standart rTMS’den daha hızlı etkili olan hızlandırılmış protokoller, tedavi süresini kısaltırken benzer etkinlik gösterir. Böylece hastalar, tüm tedavi sürecini çok daha kısa sürede alabilir ve semptomlarından daha hızlı rahatlama sağlayabilir. Mart 2024’te, FDA, 15 yaş ve üstü gençlerde depresyonun ek tedavisi için rTMS’yi de onayladı.

Yeni rTMS formları, depresyon, OKB ve diğer ruhsal bozuklukları tedavi etmek için manyetik darbeleri farklı parametrelerle içeren yöntemler olarak araştırılmaktadır.

rTMS: Nasıl Çalışır?

EKT’nin aksine, rTMS beyne doğrudan elektrik uygulamak yerine düşük yoğunluklu manyetik darbeler kullanarak beyni uyarır. EKT’de genel bir stimülasyon uygulanırken, rTMS’de manyetik stimülasyon belirli bir beyin bölgesine hedeflenir. EKT’den farklı olarak, rTMS prosedürü anestezi gerektirmez ve klinik veya ofis ortamında uygulanabilir.

Tipik bir rTMS seansı genellikle 3–40 dakika sürer. Tipik bir rTMS tedavi süreci, haftada 5 gün olmak üzere günlük seanslar halinde 4–6 hafta boyunca uygulanır.

Hızlandırılmış rTMS protokolleri, genellikle bir hafta içinde çok daha hızlı çalışır. Bu durumda, bir gün içinde birkaç seans yapılır ve kısa molalar verilir.

Prosedür sırasında:

• Elektromıknatıs, ruh hali düzenleme, bilişsel kontrol veya her ikisiyle ilgili olduğu düşünülen bir beyin bölgesinin yakınında başa tutulur. Bu beyin bölgeleri, depresyon için sol prefrontal korteks ve OKB için dorsomedial prefrontal korteks veya anterior singulat korteks gibi bölgeleri içerir. Derin TMS’de, bölgeye daha fazla stimülasyon sağlamak ve beynin derin yapılarını hedef almak için iki mıknatıs kullanılabilir.
• Kısa elektromıknatıs darbeleri mıknatıs aracılığıyla sürekli olarak uygulanır. Hasta genellikle darbeler uygulanırken başında hafif bir vurma veya tıklama hisseder.
• Elektromıknatıs darbeleri kafatasından kolayca geçer ve hedeflenen beyin bölgesindeki sinir hücrelerini uyaran küçük elektrik akımları oluşturur.

Mıknatısın başta en iyi şekilde yerleştirilmesi veya elektromıknatıs darbelerinin nasıl uygulanacağı konusunda bir görüş birliği yoktur. rTMS’nin en iyi şekilde tek bir tedavi olarak mı yoksa psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisiyle birlikte mi çalıştığı da henüz belirlenmemiştir. rTMS’nin en güvenli ve etkili kullanımlarını, optimal beyin bölgelerini hedeflemeyi ve klinik iyileşmeyi sürdürecek en iyi takip yaklaşımını belirlemek için araştırmalar devam etmektedir.

rTMS: Yan Etkiler

Genel olarak, rTMS güvenli ve iyi tolere edilir. Ancak, burada tarif edilen tüm terapilerde olduğu gibi, yan etkiler olabilir. Bunlar şunları içerir:

• Mıknatısın yerleştirildiği baş bölgesinde rahatsızlık
• Prosedür sırasında kafa derisi, çene veya yüz kaslarında kasılma veya karıncalanma
• Hafif baş ağrıları veya kısa süreli baş dönmesi
• Baş dönmesi

Manyetik darbeler kullanılarak ve belirli bir beyin bölgesine hedeflenerek yapılan uyarım, EKT’deki kadar şiddetli stimülasyon yapmadığından, çoğu nöbet aktivitesi önlenir. Prosedürün nöbetlere neden olabileceği mümkün olsa da, kapsamlı bir inceleme riskin düşük olduğunu ortaya koymuştur. Çoğu yan etki, uzman kılavuzlarına uyulduğunda hafif ve kısa süreli görünmektedir.

Uzun vadeli yan etkiler belirlenmemiştir ve rTMS’nin uzun vadeli güvenliğini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Vagus Sinir Uyarımı (VNS) Nedir?

Vagus sinir uyarımı (VNS), deri altına yerleştirilen bir cihazla gerçekleştirilen cerrahi bir prosedürdür. Bu cihaz, beyin sapından boyun boyunca geçip göğüs ve karın yanlarına kadar uzanan sol vagus sinirine elektriksel darbeler gönderir. Vagus siniri, beyinden vücudun ana organlarına, kalp, akciğerler ve bağırsaklar dahil ve ruh hali, uyku ve diğer fonksiyonları kontrol eden beyin bölgeleri arasında mesajlar taşır.

Son zamanlarda, bu terapi, non-invaziv bir form olan transkutanöz VNS (tVNS) ile basitleştirilmiştir. tVNS, vagus sinirini aktive etmek için deri yoluyla elektriksel uyarım gönderen taşınabilir bir cihaz kullanır. tVNS hala deneysel bir yöntem olmasına rağmen, cerrahi VNS’e göre daha büyük erişilebilirlik ve uygun maliyet gibi avantajlar sunabilir ve cerrahi komplikasyonlardan kaçınabilir.

VNS: Neden Yapılır?

VNS, ilk olarak epilepsi tedavisi için geliştirilmiştir. Beyin taramaları kullanılarak yapılan araştırmalar, bu prosedürün depresyon semptomlarını da iyileştirebileceğini göstermiştir.

FDA, 2005 yılında cerrahi VNS’i depresyon tedavisi için onaylamıştır. Bunun için şu koşulların sağlanmış olması gerekir:

• Hasta 18 yaş veya üzerinde ise
• Depresyon 2 yıl veya daha uzun süredir devam ediyor ise
• Depresyon şiddetli veya tekrarlayıcı ise
• Depresyon, en az dört farklı tedavi yöntemi denendikten sonra hafiflemedi ise

FDA onayına rağmen, VNS ilk tedavi seçeneği olarak kullanılmamaktadır ve hala nadir kullanılır. VNS’in depresyon üzerindeki etkinliği üzerine yapılan çalışmaların sonuçları karışıktır. VNS’in tedaviye dirençli depresyon için yapılan klinik denemelerinin gözden geçirilmesi, depresyon semptomlarında sürdürülebilir bir azalma ve yaşam kalitesinde artış sağladığını göstermiştir, ancak diğer bazı çalışmalar anlamlı iyileşmeler rapor etmemiştir.

Non-invaziv VNS formları, antidepresan etkiler gösterse de, tVNS şu anda FDA tarafından depresyon tedavisi için onaylanmamıştır. Ancak, taşınabilir bir VNS cihazı, PTSD (Travma Sonrası Stres Bozukluğu) tedavisi için FDA tarafından “Çığır açan Cihaz Tasarımı” statüsü ile onaylanmıştır. Bu, diğer mevcut tedavilere kıyasla klinik etkinlik ön kanıtları bulunan tıbbi cihazlara verilen bir statüdür. tVNS’in depresyon, PTSD ve diğer ruhsal bozukluklar üzerindeki etkinliği ve güvenliği test edilmek üzere araştırmalar devam etmektedir.

VNS: Nasıl Çalışır?

VNS geleneksel olarak cerrahi bir prosedürdür.

• Yaklaşık bir kronometre büyüklüğünde olan bir pulse jeneratörü, hasta anestezi altındayken göğsün üst sol kısmına yerleştirilir.
• Pulse jeneratörüne bağlı bir elektrik kablosu, jeneratörden sol vagus sinirine kadar uzanır.
• Genellikle 30 saniyelik elektriksel darbeler, her 5 dakikada bir jeneratörden vagus sinirine gönderilir. Darbelerin süresi ve frekansı, jeneratörün programlamasına bağlı olarak değişebilir.
• Vagus siniri, bu elektriksel sinyalleri beyne iletir.
• Pulse jeneratörü, sürekli olarak çalışır ve yaklaşık 10 yıl süren bir batarya ile beslenir, bu süreden sonra bataryanın değiştirilmesi gerekir. Cihaz çalışırken hastalar genellikle ağrı veya rahatsızlık hissetmezler.

Faydaları fark etmek birkaç ay sürebilir ve herkes VNS’e yanıt vermez. Bazı hastalar semptomlarında iyileşme görmeyebilir veya semptomları kötüleşebilir.

Cihaz, göğüs üzerine yerleştirilen mıknatısla geçici olarak devre dışı bırakılabilir. Hasta, yan etkiler dayanılmaz hale geldiğinde veya yoğun fiziksel aktivite veya egzersiz yapmadan önce cihazı devre dışı bırakmak isteyebilir çünkü bu, nefes almayı etkileyebilir. Mıknatıs kaldırıldığında cihaz tekrar aktif hale gelir.

Non-invaziv VNS formları, boyun veya kulaklar etrafında giyilen bir cihaz veya elde tutulan bir cihaz içerir. tVNS için en etkili uyarım bölgeleri, parametreler ve protokoller hakkında birçok soru bulunmaktadır ve en büyük klinik faydaları elde etmek için optimal koşulların belirlenmesi amacıyla araştırmalar devam etmektedir.

VNS: Yan Etkiler

VNS risk içermez değildir. Komplikasyonlar, implantasyon cerrahisi nedeniyle enfeksiyon veya ağrı, veya cihazın gevşemesi, hareket etmesi veya arızalanması gibi sorunları içerebilir; bunlar ek cerrahi gerektirebilir.

Diğer potansiyel yan etkiler şunlardır:

• Cihazın yerleştirildiği baş bölgesinde rahatsızlık veya karıncalanma
• Ses değişiklikleri veya ses kısıklığı
• Öksürük veya boğaz ağrısı
• Boyun ağrısı veya baş ağrıları
• Özellikle egzersiz sırasında nefes alma sorunları
• Yutma güçlüğü
• Bulantı veya kusma

FDA onayı alırsa, tVNS cihazları bu cerrahi sorunların bazılarını aşmaya yardımcı olabilir. Ancak, tVNS’in hafif yan etkileri rapor edilmiştir, bunlar şunları içerir:

• Uyarım bölgesinde karıncalanma, ağrı veya kaşıntı
• Bulantı veya kusma
• Baş dönmesi

Tüm VNS formlarının uzun vadeli yan etkileri bilinmemektedir.

Manyetik Nöbet Terapisi (MST) Nedir?

Manyetik nöbet  terapisi (MST), yüksek güçlü manyetik uyarım kullanarak nöbetler indükleyen non-invaziv bir prosedürdür. Bu nöbetler, beynin belirli bir bölgesine hedeflenir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde MST, yalnızca klinik deneme veya araştırma çalışması kapsamında mevcuttur. 

MST: Nasıl Çalışır?

MST, hem EKT hem de rTMS’in bazı yönlerini birleştirir. rTMS gibi, MST de belirli bir beyin bölgesini uyarmak için manyetik darbeler kullanır. Ancak bu darbeler, rTMS’ten daha yüksek yoğunlukta ve frekansta verilerek nöbet indüklenir. Stimülasyonun gücü EKT’den daha düşüktür ve beyinde daha odaklıdır. EKT’de olduğu gibi, hastaya prosedür sırasında hareket etmelerini önlemek için anestezi ve kas gevşetici verilir. Amaç, EKT’nin etkinliğini korurken bilişsel yan etkilerin riskini azaltmaktır.

Prosedür sırasında:

• Elektromıknatıs bir koil başın üzerine tutulur, genellikle beynin prefrontal bölgesine hedeflenir.
• Hızla değişen güçlü manyetik darbeler koilden beyne geçerek nöbeti indükler. Anestezi, hastanın ağrı hissetmemesini ve elektriksel darbeleri hissetmemesini sağlar. Kas gevşetici, hastanın prosedür sırasında hareket etmesini önler.
• Manyetik dozaj, her hasta için kişisel nöbet eşiğini bularak bireyselleştirilir.
• MST’nin optimal dozajı, koil boyutu ve uyarım yeri hakkında bir anlaşmazlık vardır ve araştırmacılar bu spesifikasyonları belirlemek için aktif olarak çalışmalar yürütmektedir.

MST: Neden Yapılır?

2001 yılında tanıtılan MST, şu anda ruhsal bozuklukların tedavisinde erken aşamalarında araştırma ve klinik kullanım aşamasındadır. MST’nin tedaviye dirençli depresyon üzerindeki etkilerini inceleyen randomize klinik denemelerin bir gözden geçirmesi umut verici sonuçlar göstermiştir. Şiddetli depresyonu olan bireyler üzerinde yapılan yakın tarihli bir çok merkezli klinik çalışma, MST’nin önemli ve sürdürülebilir antidepresan etkilerini ve bu tedavinin EKT kadar etkili olduğunu göstermiştir. Ayrıca, MST’nin bilişsel yan etkileri daha azdır.

Ancak, MST’nin depresyon ve diğer ruhsal bozuklukların tedavisindeki etkinliği hakkında kesin sonuçlar çıkarabilmek için daha fazla doğrulayıcı kanıt gerekmektedir.

MST: Yan Etkiler

EKT gibi, MST’nin de anestezi ve nöbet indüklenmesi nedeniyle yan etkiler riski vardır. Bu yan etkiler şunları içerebilir:

• Baş ağrıları veya kafa derisi ağrısı
• Baş dönmesi
• Bulantı veya kusma
• Kas ağrıları veya yorgunluk

Sistematik bir gözden geçirme ve meta-analiz, MST’nin EKT’ye kıyasla daha az hafıza problemi ve diğer bilişsel yan etkiler ürettiğini ve daha az kafa karışıklığına ve daha kısa nöbetlere yol açtığını bulmuştur.

Derin Beyin Uyarımı (DBS) Nedir?

Derin beyin uyarımı (DBS), beyin bölgelerini doğrudan elektrikle uyaran cerrahi bir prosedürdür.

DBS, diğer tedavilere yanıt vermeyen hastalarda şiddetli obsesif kompulsif bozukluk (OKB) veya depresyonu tedavi etmek için kullanılabilir. Diğer ruhsal bozukluklar için DBS, yalnızca klinik deneme kapsamında mevcuttur.

DBS: Nasıl Çalışır?

DBS, belirli beyin bölgelerine elektrik darbeleri göndererek çalışır. Beyne elektrotlar yerleştirilmesini gerektiren bir cerrahi prosedürdür. DBS’nin nasıl çalıştığı kesin olarak anlaşılmamış olsa da, araştırmacılar, elektrik darbelerinin beynin işlev bozukluğu yaşayan ağlarını “yeniden başlatmasına” yardımcı olduğunu düşünmektedir.

Prosedür öncesinde, beyin MRI taramaları yapılır ve cerrah, elektrotların yerleştirileceği yerleri belirlemek için bu görüntüleri rehber olarak kullanır.

Hasta cerrahiye hazır olduğunda:

• Baş, ağrı hissini engellemek için lokal anestezik ile uyuşturulur.
• Cerrah, hastanın kafasında bir veya iki küçük delik açar; ince izoleli teller (genellikle çift teller) deliğe yerleştirir ve beyne elektrotlar yerleştirir.
• Elektrotlar yerleştirilirken hasta uyanık kalır ve yerleştirme hakkında geri bildirim sağlar, ancak baş uyuşturulduğundan ağrı hissetmez.
• Elektrotlar yerleştirildikten sonra hasta genel anesteziye alınır.
• Elektrotlar, baştan boyun ve omuzlar aracılığıyla göğse kadar uzanan tellerle bir batarya ile çalışan küçük bir jeneratöre (pil gibi) bağlanır. Jeneratör, üst göğüs bölgesinin altına yerleştirilir. Erken DBS cihazları, her bir yerleştirilen elektrot için iki pulse jeneratörü kullanırken, çoğu yeni cihaz, her iki elektrodu da uyaracak tek bir pulse jeneratörü kullanır.
• Jeneratörden, elektrik darbeleri teller aracılığıyla beyin içindeki elektrotlara iletilir. Uyarım sürekli uygulanır ve sıklığı ve seviyesi her hastaya özel olarak özelleştirilir.
• Prosedürden sonra, hasta, evde semptomlarını izlemelerine ve yönetmelerine yardımcı olacak bir cihaz bazlı araç (elle tutulur bir kontrol cihazı veya akıllı telefon uygulaması gibi) alabilir veya bakım ekibine geri bildirim sağlayabilir.

DBS: Neden Yapılır?

DBS, ilk olarak hareket bozukluklarını, titreme ve Parkinson hastalığını tedavi etmek için geliştirilmiştir.

FDA, DBS’yi 2005 yılında şiddetli, tedaviye dirençli OKB için İnsan Hakları Cihazı İstisnası kapsamında onaylamıştır. Bu, nispeten az sayıda hasta arasında etkili olduğunu göstermek için yeterli kanıt toplamanın zor olduğu nadir hastalıklar veya durumlar için bir düzenlemedir. Ancak, DBS tedavisinin optimize edilmesi hakkında hala öğrenilmesi gereken çok şey vardır. Bir sistematik inceleme, DBS’nin OKB semptomlarını iyileştirdiğini bulmuştur, ancak diğer inceleme makaleleri, etkinliği hakkında sonuç çıkarmadan önce daha fazla doğrulayıcı kanıt talep etmiştir.

Benzer şekilde, DBS, 2022 yılında FDA’dan tedaviye dirençli depresyon için Çığır açan Cihaz Tasarımı  statüsü almıştır. Bir sistematik inceleme ve meta-analiz, DBS’nin depresyon semptomlarını tedavi etmedeki olumlu etkilerini göstermiştir. Yine de, yüksek kaliteli çalışmalardan daha fazla veri mevcut olana kadar depresyon için deneysel bir tedavi olarak kalmaktadır.

DBS: Yan Etkiler

DBS, her beyin cerrahisinde olduğu gibi bazı riskleri taşır. Örneğin, prosedür şunlara yol açabilir:

• Beyinde kanama veya inme
• Cihazla ilgili rahatsızlık, ağrı veya kesi etrafında enfeksiyon
• Kesi bölgesinde enfeksiyon
• Baş ağrısı
• Kafa karışıklığı
• Bilişsel bozukluk
• Hafif baş dönmesi, sersemlik, bulantı veya kusma
• Uyku sorunları, ajitasyon veya huzursuzluk

Prosedür hala araştırılmakta olduğundan, henüz belirlenmemiş diğer yan etkiler mümkün olabilir. Uzun vadeli faydalar ve yan etkiler bilinmemektedir.

Diğer Beyin Uyarım Terapileri

Beyin uyarım terapilerinin yanı sıra, çeşitli yeni ve deneysel yaklaşımlar da geliştirilmekte ve araştırılmaktadır. Çoğu zaman diğer tedavi veya terapilerle birleştirilerek klinik sonuçları optimize etmek amacıyla kullanılmaktadır. İşte bazı yeni ve deneysel beyin uyarım terapileri:

1. Trigeminal Sinir Uyarımı (TNS)

• Onay Durumu: FDA tarafından çocuklarda dikkat eksikliği/hyperaktivite bozukluğu (ADHD) tedavisi için onaylanmıştır. Diğer koşullar veya yetişkinler için henüz onaylı değildir.
• Nasıl Çalışır: Trigeminal sinir uyarımı, yüz bölgesinde elektriksel stimülasyon yoluyla trigeminal siniri hedef alır. Bu sinir beyin ile yüz ve başın bazı bölgeleri arasındaki sinyalleri iletir.

2. Temporal İnterferans (TI)

• Açıklama: TI, beyin üzerine uygulanan iki farklı frekansta alternatif akım sinyali kullanarak beyin bölgelerini hedefler. Bu teknik, sinyallerin birbiriyle girişim yaparak belirli beyin bölgelerini daha derin ve hedeflenmiş bir şekilde uyarmayı amaçlar.

3. Transkraniyal Alternatif Akım Stimülasyonu (tACS)

• Açıklama: tACS, beyin üzerine uygulanan alternatif akım sinyalleri kullanır. Bu sinyaller, belirli frekansta titreyen elektriksel dalgalar üretir, bu da beyin dalgalarının modülasyonunu sağlayabilir.

4. Transkraniyal Doğrudan Akım Stimülasyonu (tDCS)

• Açıklama: tDCS, beynin yüzeyine yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla düşük yoğunluklu elektrik akımları kullanır. Bu, beyin hücrelerinin elektriksel özelliklerini değiştirerek nöroplastisiteyi teşvik edebilir.

5. Transkraniyal Rastgele Gürültü Stimülasyonu (tRNS)

• Açıklama: tRNS, rastgele gürültü karakterli elektriksel akımlar kullanarak beyin bölgelerini uyarır. Bu teknik, beyin fonksiyonlarını artırmayı veya modülasyonu hedefler.

6. Transkraniyal Ultrasound Stimülasyonu (TUS)

• Açıklama: TUS, ses dalgaları kullanarak beyin bölgelerine odaklanır. Bu teknik, daha derin beyin bölgelerine ulaşmak ve sinirsel aktiviteyi değiştirmek için kullanılır.

Araştırma ve Geliştirme

NIMH (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü), beyin uyarım terapilerinin araştırılması ve geliştirilmesi konusunda çeşitli programlar yürütmektedir:

• Neuromodulation and Neurostimulation Program: Yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi ve mevcut tedavilerin iyileştirilmesi üzerine çalışır.
• Multimodal Neurotherapeutics Program: Farklı tedavi yöntemlerinin kombinasyonlarını araştırarak en iyi klinik sonuçları hedefler.
• Noninvasive Neuromodulation Unit: Beyin temelli bozuklukların tedavisi için daha güvenli, etkili ve kişiselleştirilmiş müdahaleler geliştirmek amacıyla tedavi mekanizmalarını inceler.

Bu yeni ve deneysel terapiler, mevcut tedavi yöntemlerinin ötesinde potansiyel sunabilir ve gelecekte mental sağlık tedavilerinde önemli bir rol oynayabilir.

Kaynak:

U.S. Department of Health and Human Services. (n.d.). Brain stimulation therapies. National Institute of Mental Health.

https://www.nimh.nih.gov/health/topics/brain-stimulation-therapies/brain-stimulation-therapies