Dissosiyatif Bozukluk Nedir?

Last updated on 7 August 2024

Dissosiyatif bozukluklar, bellek, kimlik, duygu, algı, davranış ve benlik duygusunda sorunlara yol açar ve potansiyel olarak zihinsel işlevselliğin her alanını bozabilir.

Dissosiyatif belirtiler, bir kişinin vücudunun dışındaymış gibi hissetme ve hafıza kaybı veya amnezi yaşama gibi deneyimleri içerebilir. Dissosiyatif bozukluklar genellikle travma deneyimleri ile ilişkilidir.

Dissosiyatif Bozukluk Türleri:

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB)
Dissosiyatif Amnezi
Depersonalizasyon/Derealizasyon Bozukluğu

Sidran Enstitüsü, dissosiyasyonu ve işlevini şu şekilde tanımlar: Dissosiyasyon, bir kişinin düşünceleri, anıları, duyguları, eylemleri veya kimliği arasında bir kopukluktur. Bu, herkesin deneyimlediği normal bir süreçtir. Hafif ve yaygın dissosiyasyon örnekleri arasında hayal kurma, otoyol hipnozu veya bir kitapta ya da filmde “kaybolma” yer alır; bunların hepsi kişinin anlık çevresinin farkındalığını “kaybetmesini” içerir.

Bir kaza, felaket veya suç mağduriyeti gibi travmatik bir deneyim sırasında dissosiyasyon, bir kişinin katlanamayacağı kadar zor olabilecek durumu tolere etmesine yardımcı olabilir. Bu gibi durumlarda, kişi olayın yerini, koşullarını veya hislerini dissosiye edebilir, korku, acı ve dehşetten zihinsel olarak kaçabilir. Bu, daha sonra deneyimin ayrıntılarını hatırlamayı zorlaştırabilir; birçok felaket ve kaza kurtulanı tarafından bildirildiği gibi.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu

Dissosiyatif kimlik bozukluğu, çocuklukta meydana gelen ezici deneyimler, travmatik olaylar ve/veya kötüye kullanım ile ilişkilidir. Dissosiyatif kimlik bozukluğu daha önce çoklu kişilik bozukluğu olarak adlandırılıyordu.

Belirtiler (tanı kriterleri):

İki veya daha fazla farklı kimliğin (veya “kişilik durumları”) varlığı. Bu farklı kimlikler davranış, bellek ve düşüncede değişikliklerle birlikte gelir. Belirtiler başkaları tarafından gözlemlenebilir veya kişi tarafından rapor edilebilir.
Günlük olaylar, kişisel bilgiler ve/veya geçmiş travmatik olaylar hakkında süregelen bellek boşlukları.
Belirtiler, sosyal, mesleki veya diğer işlev alanlarında önemli sıkıntıya veya sorunlara yol açar.
Bozukluk, geniş kabul gören kültürel veya dini bir uygulamanın normal bir parçası olmamalıdır. DSM-5-TR’de belirtildiği gibi, dünyanın birçok kültüründe sahip olunma deneyimleri, ruhsal uygulamaların normal bir parçasıdır ve dissosiyatif bozukluklar değildir.

Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan bir kişinin tutumları ve kişisel tercihleri (örneğin, yiyecek, aktiviteler, kıyafetler hakkında) aniden değişebilir ve ardından tekrar değişebilir. Kimliklerdeki değişimler istemsizdir, istenmeyen ve sıkıntı vericidir. Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişiler, aniden kendi konuşmalarının ve eylemlerinin gözlemcisi haline geldiklerini hissedebilir veya bedenleri farklı hissedebilir (örneğin, küçük bir çocuk gibi, karşı cins gibi, büyük ve kaslı gibi).

Sidran Enstitüsü, dissosiyatif kimlik bozukluğu olan bir kişinin “kendisi içinde, her biri kendine özgü düşünme ve hatırlama biçimine sahip iki veya daha fazla varlık varmış gibi hissettiğini” belirtir. Bu alternatif durumlar çok farklı görünse veya hissedilse de, hepsinin tek bir bütün kişinin tezahürleri olduğunu unutmamak önemlidir. Bu alternatif durumları tanımlamak için kullanılan diğer isimler arasında “alternatif kişilikler”, “değişimler”, “bilinç durumları” ve “kimlikler” bulunur.

Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişilerde işlev sorunlarının derecesi çok çeşitli olabilir, minimalden ciddi problemlere kadar. İnsanlar genellikle belirtilerinin etkisini en aza indirmeye çalışırlar.

Risk Faktörleri ve İntihar Riski

Çocuklukta fiziksel ve cinsel istismar yaşayan kişiler, dissosiyatif kimlik bozukluğu geliştirme riski altındadır. Dissosiyatif bozuklukları olan kişilerin büyük çoğunluğu, çocuklukta tekrarlayan, ezici travma yaşamışlardır. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Avrupa’daki dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişiler arasında, yaklaşık %90’ı çocukluk istismarı ve ihmaline maruz kalmıştır.

Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişiler arasında intihar girişimleri ve diğer kendine zarar verici davranışlar yaygındır. Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan ayakta tedavi gören hastaların %70’inden fazlası intihar girişiminde bulunmuştur.

Tedavi

Uygun tedavi ile birçok kişi, dissosiyatif kimlik bozukluğunun ana belirtilerini ele almak ve işlevselliklerini ve üretken, tatmin edici bir yaşam sürme yeteneklerini geliştirmek konusunda başarılıdır.

Tedavi genellikle psikoterapiyi içerir. Terapi, kişilerin dissosiyatif süreci ve belirtileri kontrol altına almalarına yardımcı olabilir. Terapinin amacı, kimliğin farklı unsurlarını bütünleştirmektir. Terapi, geçmiş travmatik deneyimleri hatırlamak ve başa çıkmak zor olduğu için yoğun ve zor olabilir. Bilişsel davranışçı terapi ve diyalektik davranışçı terapi, yaygın olarak kullanılan iki terapi türüdür. Hipnoz da dissosiyatif kimlik bozukluğunun tedavisinde yararlı bulunmuştur.

Dissosiyatif kimlik bozukluğunun belirtilerini doğrudan tedavi eden ilaçlar yoktur. Ancak, ilişkili durumları veya belirtileri tedavi etmekte ilaçlar yardımcı olabilir, örneğin, depresyon belirtilerini tedavi etmek için antidepresanlar kullanılabilir.

Depersonalizasyon / Derealizasyon Bozukluğu

Depersonalizasyon/derealizasyon bozukluğu, bir veya her iki durumun da önemli ve devam eden veya tekrarlayan deneyimlerini içerir:

Depersonalizasyon – kişinin zihin, benlik veya bedeninden kopma veya gerçek dışılık deneyimleri. Kişiler, bedenlerinin dışındaymış gibi ve olayları izliyormuş gibi hissedebilirler.
Derealizasyon – kişinin çevresinden kopma veya gerçek dışılık deneyimleri. Kişiler, dünyadaki nesnelerin ve insanların gerçek olmadığını hissedebilirler.

Bu değişmiş deneyimler sırasında kişi, gerçekliğin farkındadır ve deneyiminin olağandışı olduğunu bilir. Deneyim çok sıkıntı vericidir, ancak kişi tepkisiz veya duygusuz görünebilir.

Belirtiler erken çocuklukta başlayabilir; bir kişinin bu bozukluğu ilk kez deneyimlediği ortalama yaş 16’dır. Depersonalizasyon/derealizasyon bozukluğu olan kişilerin %20’den azı, 20 yaşından sonra belirtileri ilk kez deneyimler.

Dissosiyatif Amnezi

Dissosiyatif amnezi, bir kişinin kendisi hakkındaki bilgileri hatırlayamaması durumunu içerir (normal unutma değildir). Bu amnezi genellikle travmatik veya stresli bir olayla ilişkilidir ve şu şekillerde olabilir:

Yerel – bir olayı veya zaman dilimini hatırlayamama (en yaygın tür)
Seçici – bir olayın belirli bir yönünü veya belirli bir zaman dilimindeki bazı olayları hatırlayamama
Genelleştirilmiş – kimlik ve yaşam geçmişinin tamamen kaybı (nadir)

Dissosiyatif amnezi, çocukluk travması yaşama ile ilişkilidir ve özellikle duygusal istismar ve duygusal ihmal deneyimleri ile ilişkilidir. Kişiler hafıza kaybının farkında olmayabilir veya sadece sınırlı farkındalığa sahip olabilirler. Ve kişiler, belirli bir olay veya zaman dilimindeki hafıza kaybının önemini küçümseyebilirler.