Madde Kullanım Bozukluğu (MKB), zararlı sonuçlarına rağmen kontrol edilemeyen madde kullanımının olduğu karmaşık bir durumdur. MKB’si olan kişilerde, alkol, tütün veya diğer psikoaktif maddeler gibi belirli maddeleri kullanmaya yoğun bir odaklanma – bazen bağımlılık olarak adlandırılır – vardır. Bu durum günlük yaşamlarını sürdürme yeteneklerini bozar. Kişiler, bu maddenin sorunlara yol açtığını veya açacağını bilseler bile kullanmaya devam eder.
Sık tekrarlayan madde kullanımı, beynin çalışma şeklini değiştirebilir. Bu değişiklikler, madde etkisinin geçmesinden uzun süre sonra bile devam edebilir. Sarhoşluk, madde tarafından yaratılan yoğun zevk, coşku ve sakinlik halidir; bu belirtiler her madde için farklılık gösterir. Madde kullanımına devam edilmesiyle tolerans gelişebilir, böylece kişi aynı etkiyi hissetmek için daha yüksek dozlara ihtiyaç duyabilir. Ek olarak, madde kullanımının kesilmesi yoksunluk semptomlarına ve tekrar kullanmaya yönelik yoğun isteklere yol açabilir, bu durum genellikle kaygı olarak yaşanır.
Madde kullanım bozukluğu olan kişilerde çarpık düşünce ve davranışlar görülebilir. Beynin yapısındaki ve işleyişindeki değişiklikler, kişilerin yoğun istekler, kişilik değişiklikleri, anormal hareketler ve diğer davranışlar geliştirilmesine neden olur. Beyin görüntüleme çalışmaları, yargı, karar verme, öğrenme, hafıza ve davranış kontrolü ile ilgili beyin bölgelerinde değişiklikler olduğunu göstermektedir.
Ulusal Uyuşturucu Bağımlılığı Enstitüsüne göre, insanlar çeşitli nedenlerle uyuşturucu kullanmaya başlar:
- İyi hissetmek için – zevk, “yükseklik” veya “sarhoşluk” hissi yaşamak.
- Daha iyi hissetmek için – stresi azaltmak, sorunları unutmak veya uyuşmak.
- Daha iyi yapmak için – performansı veya düşünmeyi geliştirmek.
- Merak ve akran baskısı veya denemek.
Kişiler şu maddelere bağımlılık geliştirebilir:
- Alkol
- Esrar (Cannabis)
- PCP, LSD ve diğer halüsinojenler
- Tiner ve yapıştırıcı gibi inhalanlar
- Kodein, oksikodon ve eroin gibi opioid ağrı kesiciler
- Sedatifler, uyku ilaçları ve kaygı gidericiler
- Uyarıcılar (kokain, amfetamin türevi maddeler ve diğer uyarıcılar dahil)
- Tütün, nikotin
Madde kullanımı ve davranışsal bağımlılığı olan kişiler, sorununun farkında olsalar bile durmak isteyip deneseler bile bırakamayabilirler. Bağımlılık, aile üyeleri ve arkadaşlar ile veya işte olduğu gibi fiziksel ve psikolojik sorunların yanı sıra kişilerarası sorunlara da neden olabilir.
Madde kullanım bozukluğunun semptomları dört kategoriye ayrılır:
- Kontrol kaybı: Maddeyi kullanma isteği veya güçlü dürtü yaşamak; madde kullanımını azaltma veya kontrol etme arzusu veya başarısız girişimleri.
- Sosyal sorunlar: Madde kullanımı, işte, okulda veya evde önemli görevlerin tamamlanamamasına neden olur;sosyal, iş veya eğlence aktiviteleri tamamen azaltılabilir veya bırakılabilir.
- Tehlikeli kullanım: Madde güvenli olmayan ortamlarda kullanılır; bilinen sorunlara rağmen kullanıma devam edilir.
- Madde etkileri: Tolerans (aynı etkiyi elde etmek için daha yüksek dozlara ihtiyaç duyma); yoksunluk semptomları (her madde için farklıdır).
Birçok kişi madde kullanım bozukluğunu başka bir psikiyatrik bozukluk ile birlikte yaşar. Ayrıca madde kullanımının başka bir psikiyatrik bozukluğu tetiklemesi veya kötüleştirmesi de mümkündür.
Madde Kullanım Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Madde kullanım bozuklukları için etkili tedaviler mevcuttur. İlk adım sorunun kabul edilmesidir. Kişi sorunlu madde kullanımının farkında olmadığında iyileşme süreci gecikebilir.Yakın arkadaşlar ve aile tarafından yapılan müdahaleler genellikle tedaviye yönlendirici olsa da , kişinin kendi başvurusuyla tedaviye başvurması her zaman memnuniyetle karşılanır ve teşvik edilir.
Madde kullanım bozukluğu olup olmadığını tespit etmek için bir tıp uzmanının semptomları resmi olarak değerlendirmesi gerekir.Bozukluğun hafif , orta veya şiddetli olmasından bağımsız olarak , tüm hastalar tedaviden fayda sağlayabilir. Ne yazık ki, madde kullanım bozukluğu kriterlerini karşılayan ve tedaviden fayda görebilecek birçok insan yardım almamaktadır.
Madde Kullanım Bozuklukları (MKB) bir kişinin hayatının birçok alanını etkilediği için genellikle birden fazla tedavi türüne ihtiyaç duyulur. Çoğu kişi için ilaç tedavisi ile bireysel veya grup terapilerinin kombinasyonu en etkili yöntemdir. Sürdürülebilir iyileşme için, bireyin özel durumunu ve eşlik eden herhangi bir tıbbi, psikiyatrik ve sosyal sorunu ele alan tedavi yaklaşımları en uygun olanıdır.
- İlaçlar, istekleri kontrol etmek, yoksunluk semptomlarını hafifletmek ve nüksetmeleri önlemek için kullanılır.
- Psikoterapi ise , MKB’si olan kişilerin davranışlarını ve motivasyonlarını daha iyi anlamalarına, daha yüksek özgüven geliştirmelerine, stresle başa çıkmalarına ve diğer psikiyatrik sorunları ele almalarına yardımcı olabilir.
Bir kişinin iyileşme planı , kişinin özel ihtiyaçlarına özgüdür ve resmi tedavi dışında stratejiler içerebilir. Bunlar şunları içerebilir:
- Tıbbi yoksunluk yönetimi (detoks) için hastaneye yatış veya ayakta tedavi rehberliği.
- Terapötik topluluklar (aşırı kontrollü, uyuşturucudan arındırılmış ortamlar)
- Ayakta tedavi ilaç yönetimi ve psikoterapi.
- Yoğun ayakta tedavi programları.
- Yatılı tedavi (“rehabilitasyon”).
- Karşılıklı yardım grupları (Adsız Alkolikler, Adsız Narkotikler).
- Aile üyelerini de içeren kendine yardım grupları
Etkili uyuşturucu bağımlılığı tedavisinin 13 ilkesi
Bu 13 etkili madde bağımlılığı tedavi prensibi, otuz yıllık bilimsel araştırmaya dayanarak geliştirilmiştir. Araştırmalar,tedavinin madde bağımlısı kişilerin madde kullanımını bırakmasına, nüksün önlenmesine ve hayatlarını başarılı bir şekilde kurtarmasına yardımcı olabileceğini göstermektedir.
- Bağımlılık, beyin fonksiyonlarını ve davranışları etkileyen karmaşık ancak tedavi edilebilir bir hastalıktır.
- Tek bir tedavi yöntemi herkes için uygun değildir.
- Tedaviye kolay erişebilir olmalıdır.
- Etkili tedavi, yalnızca kişinin uyuşturucu kullanımına değil, aynı zamanda diğer tüm ihtiyaçlarına da hitap etmelidir.
- Yeterli süre boyunca tedavide kalmak kritik öneme sahiptir.
- Bireysel ve/veya grup terapisi ve diğer davranışsal terapiler, madde bağımlılığı tedavisinde en sık kullanılan yöntemlerdir.
- İlaçlar, özellikle danışmanlık ve diğer davranışsal terapilerle birlikte kullanıldığında, birçok hasta için tedavinin önemli bir unsurudur.
- Bireyin tedavi ve hizmet planı, değişen ihtiyaçlarını karşıladığından emin olmak için sürekli olarak değerlendirilmeli ve gerekirse değiştirilmelidir.
- Birçok madde bağımlısı bireyin aynı zamanda başka ruhsal bozuklukları da vardır.
- Tıbbi olarak desteklenen detoksifikasyon , bağımlılık tedavisinin yalnızca ilk aşamasıdır ve tek başına uzun vadeli madde bağımlılığını değiştirmekte pek etkili değildir.
- Tedavi , etkili olması için gönüllü olmayı gerektirmez.
- Tedavi sırasında uyuşturucu kullanımı sürekli olarak izlenmelidir, çünkü tedavi sırasında aksamalar meydana gelebilir.
- Tedavi programları, hastalarda HIV/AIDS, hepatit B ve C, tüberküloz ve diğer bulaşıcı hastalıkların varlığı açısından değerlendirme yapmalı ve hastalara bulaşıcı hastalıkları kapma veya yayma risklerini azaltan davranışları değiştirmelerine yardımcı olmak için hedefli risk azaltma danışmanlığı sağlamalıdır.
Bir Arkadaşınıza veya Aile Üyenize Nasıl Yardım Edebilirsiniz?
- Alkol ve uyuşturucu bağımlılığı ve tedavisi hakkında mümkün olduğunca bilgi edinin.
- Konuşun ve desteğinizi sunun. Kişiye endişelerinizden bahsedin, yardımınızı ve desteğinizi teklif edin, onlarla birlikte gidip yardım almaya gitmeye istekli olduğunuzu belirtin. Diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi, bağımlılık ne kadar erken tedavi edilirse o kadar iyidir.
- Sevginizi ve endişenizi ifade edin. Konuşmayı belirli davranışlara odaklayın ve kişiye kendini kapatmasına neden olabilecek isim takmaktan kaçının.
- Kişinin yardımsız değişmesini beklemeyin. Bağımlılığın üstesinden gelmek için tedavi, destek ve yeni başa çıkma becerileri gereklidir.
- İyileşmeyi süregelen bir süreç olarak destekleyin: arkadaşınız ya da aile üyeniz tedavi gördüğünde ya da toplantılara gittiğinde sürece dahil olmaya devam edin. iletişimi sürdürün. Amaç, onlara önem verdiğinizi ve ihtiyaç duyduklarında yanlarında olduğunuzu bildirmektir.
Kaçınılması gereken bazı şeyler:
- Utancı daha da kötüleştirebilecek ve izolasyona veya kullanma zorunluluğuna yol açabilecek ders vermekten, tehdit etmekten, rüşvetten veya duygusal çağrılardan kaçının.
- Onların davranışlarını örtbas etmeyin, yalan söylemeyin veya mazeret üretmeyin. Açık ve dürüst iletişim, MKB olan kişilerin hak ettikleri yardımı almaları için hayati önem taşır.
- Alkol veya uyuşturucu etkisi altında olan biriyle çatışmalardan kaçının , anlamlı veya mantıklı bir konuşma yapamayacakları gibi şiddete de başvurabilirler.
- Onların davranışlarından dolayı kendinizi suçlu hissetmemeye çalışın. MKB’li kişiler bir hastalıktan muzdariptirler ve tıpkı diğer hastalıklar gibi bu da tek bir kişi veya eylem tarafından kaynaklanmaz.
- Onlara katılmayın. MKB’li biriyle birlikte içmek veya uyuşturucu kullanmak sadece onlara değil size de zarar verir.
( National Council on Alcoholism and Drug Dependence and One Love Foundation’s “How to Talk to a Friend.” dan alınmıştır.)
Opioid Kullanım Bozukluğu
Opioidler beyinde yüksek düzeyde pozitif pekiştirici etkiler üreterek insanların olumsuz sonuçlara rağmen bunları kullanmaya devam etme olasılığını artırır. Opioid kullanım bozukluğu, sakatlık, nüksetme ve ölüm gibi ciddi potansiyel sonuçları olan, yaşam boyu süren kronik bir hastalıktır. DSM-5 Tanı Ölçütlerine göre opioid bağımlılığı; tolerans veya yoksunluk belirtileri yaşamak da dahil olmak üzere, işlev bozukluğuna yol açan sorunlu bir hastalık olarak tanımlamaktadır.
Kumar Bağımlılığı
DSM-5’te kumar bağımlılığı, davranışsal bağımlılıklar kategorisine dahil edilmiştir. Bu, araştırma bulgularının kumar bozukluğunun madde bağımlılığına benzerlik gösterdiğini yansıtır. Bu benzerlikler, kumar bozukluğu olan kişilerin gerekli tedavi ve hizmetleri almalarına ve başkalarının da zorlukları daha iyi anlamalarına yardımcı olabileceği yönündeki araştırma bulgularını yansıtmaktadır..
İnternet Oyunları
İnternet oyunları bağımlılığı , DSM-5’te daha fazla araştırma gerektiren bozukluklar bölümünde yer almaktadır. Bu durum, bilimsel literatürün ısrarcı ve tekrarlayan bir şekilde internet oyunları oynamanın ve bunlara aşırı odaklanmanın klinik açıdan önemli bir işlev kaybına veya sıkıntıya yol açabileceğini göstermesiyle örtüşmektedir. Tanı kriterleri, genel internet kullanımını veya sosyal medyayı kapsamamaktadır.
Teknoloji Bağımlılığı
Akıllı telefonlar ve diğer teknolojik cihazlar hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş ve kullanım oranı giderek artmaktadır. Bununla birlikte, internetin veya çevrimiçi aktivitelerin aşırı ve takıntılı kullanımı, bir bireyin hayatının çeşitli yönlerinde olumsuz sonuçlara yol açabilir. Teknoloji bağımlılığı potansiyel olarak sosyal medya, oyun, kumar, çevrimiçi pornografinin sorunlu kullanımı ve diğerleri dahil olmak üzere çeşitli çevrimiçi etkinlik biçimlerini içerebilir.
Elektronik Sigara (Vaping)
Elektronik sigara kullanımı veya kısaca “vaping”, cihazın içinde ısıtılan bir sıvının buharını solumak için elektronik sigaraların kullanılmasıdır. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre elektronik sigaralar, 2014 yılından beri gençler arasında en yaygın kullanılan tütün ürünü haline gelmiştir. Elektronik sigaradan çıkan aerosol genellikle nikotin, kurşun gibi ağır metaller, uçucu organik bileşikler ve kanserojen maddeler dahil olmak üzere zararlı maddeler içerebilir.
Kafein İntoksikasyonu ve Yoksunluğu
Kafein intoksikasyonu ve kafein yoksunluğu DSM-5-TR’de yer almaktadır Ancak, kafein kullanım bozukluğu, DSM-5-TR’de daha fazla araştırma gerektiren durumlar bölümünde yer almaktadır. Bunun bir bozukluk olduğunu destekleyen kanıtlar olsa da uzmanlar bunun klinik açıdan ne ölçüde önemli bir bozukluk olduğunun henüz net olmadığı sonucuna varıyor.
Kaynak:
American Psychiatric Association , Brigette Torrise, M.D. , April 2024
Be First to Comment