Kişilik Bozuklukları

Genel Bakış

İnsanlar, farklı özelliklerin karmaşık birleşimlerinden oluşan benzersiz kişiliklere sahiptir. Kişilik özellikleri, insanların kendilerini nasıl gördüklerini, etrafındakileri nasıl anladıklarını ve onlarla nasıl ilişki kurduklarını etkiler.

İdeal olarak, insanların kişilik özellikleri, başkalarıyla daha sağlıklı ilişkiler kurmalarına ve sorunlarla daha iyi başa çıkma stratejileri geliştirmelerine yol açar ve değişen çevrelerine esnek bir şekilde uyum sağlamalarına olanak tanır. İnsanlardaki uyumsuz kişilik özellikleri, psikolojik esneksizliğe ve sorunlarıyla sağlıksız bir biçimde başa çıkmalarına yol açar. Örneğin streslerini yönetmek için içki veya uyuşturucu gibi bağımlılık yapıcı maddelere başvurabilirler, öfkelerini yönetmekte zorlanabilirler ve başkalarına güvenme ve onlarla bağlantı kurma konusunda zorluk yaşayabilirler.

Kişilik; hayatın erken dönemlerinde oluşur ve aşağıdakilerin bir karışımı ile şekillendirilir:

Genler — Ebeveynleriniz size bazı kişilik özelliklerini aktarabilirler. Bu özelliklere mizaç denir.
Çevre — çevrenizi, başınıza gelen ve çevrenizde olan olayları, aile üyeleri ve diğer kişilerle olan ilişkiler ve etkileşim kalıplarını içerir.

İnsanların hayatları boyunca kendilerine ve başkalarına sorun yaratacak şekilde tepki verme modeline sahip oldukları zihinsel sağlık durumlarına kişilik bozukluğu denilir. Kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler genellikle duygularını anlamakta ve sıkıntıya katlanmakta zorluk çekerler ve dürtüsel hareket ederler. Bu onların başkalarıyla ilişki kurmasını zorlaştırır, hayatlarında ciddi sorunlara neden olur ve aile yaşamlarını, sosyal aktivitelerini, iş ve okul performanslarını ve genel yaşam kalitelerini etkiler.

Semptomlar

Bazı durumlarda, düşüncelerinizin ve davranışlarınızın size doğal geldiğinden dolayı bir kişilik bozukluğunuzun olduğunu bilmeyip, karşılaştığınız zorluklardan başkalarının sorumlu tutabilirsiniz.

Her biri önemli farklılıklara sahip birçok kişilik bozukluğu türü vardır. Bu bozukluklar, ortak özelliklere ve semptomlara sahip üç grup halinde düzenlenmiştir:

A Grubu kişilik bozuklukları

A Grubu kişilik bozuklukları, başkalarına karşı şüphe veya ilgi eksikliğini yansıtır ve aşağıdaki örneklerde olduğu gibi sürekli olarak işlevsiz bir düşünce ve davranış kalıbına sahiptir;

Paranoid kişilik bozukluğu

Güven eksikliği mevcuttur, başkalarından ve davranışlarının sebeplerinden şüphelenirler
Sebepsiz yere başkalarının kendisine zarar vermeye çalıştığını düşünür
Başkalarının sadakatinden şüphe duyar
Başkalarına güvenmekten sakınır
İfşa korkusuyla başkalarına açılmaktan çekinir
Masum sözleri veya tehdit oluşturmayan durumları kişisel hakaret veya saldırı olarak algılar.
Hakaret olarak algıladığı şeylere karşı çabuk öfkelenir ve düşmanca davranır
Kin tutmaya meyillidir
Sebepsiz yere eşlerinin sadakatsizliğinden şüphelenir

Şizoid kişilik bozukluğu

Başkalarına karşı soğuk ve ilgisiz durur
Neredeyse her zaman yalnız kalmayı tercih eder
Duyguların ifade etme şekli sınırlıdır
Çoğu etkinlikten keyif alamaz
Sosyal işaretleri anlayamaz
Başka biriyle cinsel ilişki kurmaya neredeyse hiç ilgisi yoktur.

Şizotipal kişilik bozukluğu

Alışılmadık düşüncelere, inançlara, konuşmaya veya davranışlara sahiptir
Tuhaf şeyler hisseder veya düşünürler
Sosyal olarak anormal derecede düz duygulara veya duygusal tepkilere sahiptir.
Sosyal kaygısı vardır, başkalarıyla yakın temasta bulunmaktan huzursuz olur ve yakın ilişkileri pek olmaz.
Başkalarına uygun olmayan, şüpheci veya ilgisiz bir biçimde tepki verir
Düşüncelerinin başka insanları ve olayları etkilediğine inanır.
Bazı sıradan olayların gizli mesajlar içerdiğine inanır

B Grubu kişilik bozuklukları

B grubu kişilik bozuklukları, aşağıdakiler gibi dramatik, aşırı duygusal düşünme veya öngörülemeyen davranışlardan oluşan sürekli işlevsiz bir görüntüye sahiptir.

Borderline kişilik bozukluğu

Yalnız kalmaktan ve terkedilmekten çok korkar
Devam eden bir boşluk hissi vardır
Kendini dengesiz ve zayıf görür
İstikrarlı olmayan derin ilişkileri olur
Genellikle başkalarıyla etkileşimde bulunurken yaşadığı stres nedeniyle inişli çıkışlı ruh halleri vardır.
Kendine zarar verme tehdidinde veya intihara yol açabilecek davranışlarda bulunur
Genellikle çok öfkelidir
Dürtüsel ve riskli davranışlarda bulunur
Stresle ilgili gelip giden paranoyaları olur

Histrionik kişilik bozukluğu

Hep ilgi ister
Aşırı duygusal yada dramatik, dikkat çekmek için cinsel duyguları harekete geçirmeye çalışır.
Kendinden emin ve ilgi çeken bir şekilde konuşur ancak bunları destekleyecek pek bir bilgisi olmaz.
Başkaları tarafından kolayca yönlendirilir
Sık değişen sığ duygulara sahiptir
Dış görünümünü fazla önemser
Başkalarıyla ilişkilerinin olduğundan daha derin olduğunu düşünür.

Narsist kişilik bozukluğu

Başkalarından daha özel ve önemli olduğuna inanır
Başkalarından daha güçlü, başarılı, ve çekici olma hayalleri olur
Başkalarının ihtiyaçlarını ve duygularını anlamaz
Başarıları ve yetenekleri hakkında gerçeği abartır
Sürekli övgü bekler ve beğenilmek ister
Kendini başkalarından üstün hisseder ve sıkça kendini över
Sebepsiz yere başkalarından iyilik bekler
Başkalarından yararlanır
Başkalarını kıskanır veya başkalarının onu kıskandığını düşünür

Antisosyal kişilik bozukluğu

Başkalarının ihtiyaçları veya duygularıyla çok az ilgilenir
Sıkça yalan söyler, hırsızlık yapar, sahte isim kullanır ve başkalarını dolandırır.
Sürekli olarak yasal otoritelerle sorun yaşar.
Başkalarının haklarını ihlal eder
Agresiftir ve sıklıkla şiddete başvurur
Başkalarının ve kendi güvenligi için pek endişe duymaz
Düşünmeden hareket eder
Çoğu zaman pervasızdır
Davranışlarının başkaları üzerinde bıraktığı negatif etkilerden dolayı pişmanlık duymaz.

C Grubu kişilik bozuklukları

C grubu kişilik bozuklukları, aşağıdakiler gibi sürekli olarak işlevsiz, endişeli düşünce veya davranış modeline sahiptir.

Çekingen kişilik bozukluğu

Eleştiriye veya reddedilmeye karşı çok hassastır.
Kendini yeterince iyi, önemli veya çekici hissetmez
Başkalarıyla temas içeren iş faaliyetlerine katılamaz
İzole edilmiştir
Yeni aktiviteler denemez ve yeni insanlarla tanışmayı sevmez
Sosyal ortamlarda ve başkalarıyla ilişkilerde son derece çekingendir
Onaylanmamaktan, utanmaktan veya başkalarının dalga geçmesinden korkar

Bağımlı kişilik bozukluğu

Başkalarına fazla güvenir ve kendini bakıma muhtaç hisseder
Başkalarına karşı itaatkar veya bağımlı gibi davranır
Yalnız bırakıldığında kendine bakmak zorunda kalmaktan korkar
Kendi yeteneklerine karşı güven eksikligi
En küçük kararları alırken bile başkalarının tavsiyesine ve tesellisine ihtiyaç duyar
Özgüven eksikliğinden dolayı herhangi bir işi yapmayı veya bitirmeyi zor bulur
Onaylanmama korkusundan dolayı başkalarından farklı fikirde olmakta zorlanır.
Başka seçenekler mevcut olsa bile kötü muameleye veya istismara katlanır
Yakın bir ilişkisi sona erdiğinde acilen yeni bir ilişkiye başlama ihtiyacı duyar

Obsesif-Kompulsif kişilik bozukluğu

Detaylara, düzene, ve kurallara fazla odaklanır
Herşeyin mükemmel olması gerektiğini düşünürler ve bu mükemmellik elde edilemediğinde sinirlenirler
İmkansız mükemmellik hedeflerinden dolayı işleri yarım bırakırlar
İnsanları, görevleri, ve şartları kontrol altında tutma ihtiyacı hissederler
Başkalarına iş veremez
İşlerine ve projelerine fazla odaklanıp arkadaşlarını ve keyifli etkinlikleri yok sayarlar.
Kırılmış ve değersiz eşyaları atamaz
Katı ve sabittir
Ahlak, etik ve değerler konusunda esneklik gösteremezler.
Bütçeleme ve para harcama konusunda çok sıkıdırlar

Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu, bir anksiyete bozukluğu olan obsesif kompulsif bozukluğuyla aynı şey değildir.

Bir tür kişilik bozukluğu olan birçok insanın aynı zamanda en az bir başka türün semptomlarını da taşıdığı bilinmektedir. Bireylerin semptom sayısı değişiklik gösterebilir.

Ne zaman doktora görünmeli

Kişilik bozukluğuna dair herhangi bir semptomunuz varsa doktorunuza veya bir ruh sağlığı uzmanına danışmanız önerilir. Tedavi edilmedikleri müddetçe kişilik bozuklukları ilişkilerde ve ruh halinde ciddi sorunlara neden olabilirler. Ayrıca, tedavi edilmediğinde kişisel hedeflerin gerçekleştirme ve takip etme yeteneği daha da gerileyebilir.

Sebepler

Kişilik bozukluklarının genetik ve çevresel etkenlerin karışımından kaynaklandığına inanılıyor.

Genleriniz bir kişilik bozukluğu geliştirme olasılığını artırabilir ve hayatta başınıza gelen olaylar bir kişilik bozukluğunu harekete geçirebilir.

Risk faktörleri

Kişilik bozukluklarının spesifik nedenleri bilinmese bile, bazı faktörlerin bu riski arttırdığı görülmektedir:

Belirli kişilik özellikleri: Her türlü tehlikeden uzak durmaya çalışmak ya da tam tersi, adrenalin pompalayacak yeni aktiviteler aramaya yönelik güçlü bir ihtiyaç duymak ve aynı zamanda zayıf dürtü kontrolünü de içerir.
Erken yaşam deneyimleri: istikrarlı, öngörülebilir veya destekleyici olmayan bir ev ortamı ve/veya travma geçmişini de içerir (fiziksel ihmal ve istismar, duygusal ihmal ve istismar, cinsel istismar, vb,. )

Komplikasyonlar

Kişilik bozuklukları sizin ve sevenlerinizin hayatlarını ciddi bir şekilde etkileyebilir. İlişkilerde, işte veya okulda sorunlara neden olabilir. Ayrıca sosyal izolasyon, bağımlılık, ve diğer zihinsel sağlık sorunlarıyla birlikte, mesleki ve hukuki sorunlara da yol açabilirler.

Kaynak:

Mayo Clinic – Personality Disorders

Personality disorders – Symptoms and causes – Mayo Clinic