Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Last updated on 16 July 2024

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir? 

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), şok edici, korkutucu veya tehlikeli bir olaya maruz kalan bazı bireylerde gelişen bir psikiyatrik bozukluktur.

Travmatik bir durum sırasında ve sonrasında korku hissetmek doğaldır. Korku, vücudun olası bir tehlikeden kaçınmamıza veya yanıt vermemize yardımcı olan “savaş veya kaç” tepkisinin bir parçasıdır. İnsanlar travma sonrasında çeşitli tepkiler gösterebilir ve çoğu birey, zamanla başlangıçtaki semptomlardan kurtulabilir. Ancak, bu semptomların devam ettiği durumlarda, bireylerde TSSB tanısı konulabilir.

TSSB Kimlerde Görülür? 

Her yaştan bireyler TSSB geliştirebilir. Bu, savaş gazileri ile fiziksel veya cinsel saldırıya, istismara, kazaya, felakete ya da diğer ciddi olaylara maruz kalan veya tanık olan bireyleri kapsar. TSSB’li bireyler, tehlikede olmadıkları durumlarda bile yoğun stres veya korku hissedebilirler.

TSSB yaşayan herkes tehlikeli bir olay yaşamış olmayabilir. Bazen bir arkadaşın veya aile üyesinin travma yaşadığını öğrenmek de TSSB’ye yol açabilir.

Amerika Birleşik Devletleri Gaziler İşleri Bakanlığı’nın bir programı olan Ulusal TSSB Merkezi’ne göre, her 100 kişiden yaklaşık 6’sı yaşamlarının bir noktasında TSSB yaşayacaktır. Kadınların TSSB geliştirme olasılığı erkeklere göre daha yüksektir. Travmatik olayın belirli yönleri ve bazı biyolojik faktörler (örneğin, genler) bazı bireylerin TSSB geliştirme olasılığını artırabilir.

TSSB’nin Belirtileri ve Semptomları Nelerdir?

 TSSB belirtileri genellikle travmatik olaydan sonraki 3 ay içinde başlar, ancak bazen daha sonra ortaya çıkabilir. TSSB tanısı konulabilmesi için, bir bireyin belirtilerinin 1 aydan uzun sürmesi ve bu belirtilerin günlük yaşamın, ilişkilerin veya işin çeşitli yönlerine müdahale edecek kadar şiddetli olması gereklidir. Belirtiler ayrıca ilaç kullanımı, madde kullanımı veya diğer hastalıklardan kaynaklanmamalıdır.

Bozukluğun seyri değişkendir. Bazı bireyler 6 ay içinde iyileşirken, bazıları 1 yıl veya daha uzun süre semptomlar yaşayabilir. TSSB’li bireyler genellikle depresyon, madde kullanımı veya bir veya daha fazla anksiyete bozukluğu gibi eşzamanlı durumlara sahiptir.

Tehlikeli bir olaydan sonra bazı belirtiler yaşamak doğaldır. Örneğin, bazı bireyler travmatik olaydan kopmuş gibi hissedebilir, sanki olayları yaşıyor değil de gözlemliyormuş gibi. TSSB konusunda deneyimli bir ruh sağlığı uzmanı, örneğin bir psikiyatrist, psikolog veya klinik sosyal hizmet uzmanı, belirtilerin TSSB kriterlerini karşılayıp karşılamadığını belirleyebilir.

TSSB tanısı almak için, bir bireyin aşağıdaki belirtileri en az bir ay boyunca yaşaması gereklidir:

• En az bir yeniden yaşantılama belirtisi
• En az bir kaçınma belirtisi
• En az iki uyarılma ve reaktivite belirtisi
• En az iki bilişsel ve duygudurum belirtisi

Yeniden yaşantılama belirtileri şunları içerir:

• Flashbackler yaşama—travmatik olayı tekrar tekrar yaşantılama, fiziksel belirtilerle birlikte (örneğin, hızlı kalp atışı veya terleme)
• Olayla ilgili tekrar eden anılar veya rüyalar görme
• Rahatsız edici düşüncelere sahip olma
• Stresin fiziksel belirtilerini yaşama

Kaçınma belirtileri şunları içerir:

• Travmatik deneyimi hatırlatan yerlerden, olaylardan veya nesnelerden uzak durma
• Travmatik olayla ilgili düşünce veya duygulardan kaçınma

Kaçınma belirtileri, insanların rutinlerini değiştirmelerine neden olabilir. Örneğin, bazı insanlar ciddi bir trafik kazasından sonra araba kullanmaktan veya arabaya binmekten kaçınabilirler.

Uyarılma ve reaktivite belirtileri şunları içerir:

• Kolayca irkilme
• Gergin, tetikte veya huzursuz hissetme
• Konsantrasyon zorluğu yaşama
• Uykuya dalmada veya uykuyu sürdürmede zorluk çekme
• Sinirli hissetme ve öfke patlamaları yaşama
• Tehlikeli, dikkatsiz veya yıkıcı davranışlarda bulunma

Uyarılma belirtileri genellikle sürekli olarak devam eder. Bu belirtiler, stres ve öfke duygularına yol açabilir ve uyuma, yeme veya konsantrasyon gibi günlük yaşamın bazı bölümlerini etkileyebilir.

Bilişsel ve duygudurum belirtileri şunları içerir:

• Travmatik olayın önemli özelliklerini hatırlamada zorluk çekme
• Kendisi veya dünya hakkında olumsuz düşüncelere sahip olma
• Kendisine veya başkalarına yönelik aşırı suçluluk hissetme
• Sürekli korku, öfke, suçluluk veya utanç gibi olumsuz duygulara sahip olma
• Keyifli aktivitelere karşı ilgi kaybı yaşama
• Sosyal izolasyon hissetme
• Mutluluk veya tatmin gibi olumlu duyguları hissetmede zorluk çekme

Bilişsel ve duygudurum belirtileri, travmatik olaydan sonra başlayabilir veya kötüleşebilir. Bu belirtiler, bireyin arkadaşlarından veya aile üyelerinden uzaklaşmasına yol açabilir.

Çocuklar ve Ergenler Travmaya Nasıl Tepki Verir? 

Çocuklar ve ergenler travmaya aşırı tepkiler verebilir, ancak belirtileri yetişkinlerde görülenlerden farklı olabilir. 6 yaşından küçük çocuklarda bu belirtiler şunları içerebilir:

• Tuvalet eğitimini tamamladıktan sonra yatağını ıslatma
• Konuşmayı unutma veya konuşamama
• Oyun sırasında korkutucu olayı canlandırma
• Ebeveyn veya başka bir yetişkine aşırı bağlı olma

Daha büyük çocuklar ve ergenler genellikle yetişkinlerde görülen belirtilere benzer semptomlar gösterirler. Ayrıca yıkıcı davranışlar geliştirebilirler. Daha büyük çocuklar ve ergenler, yaralanmaları veya ölümleri önleyemedikleri için kendilerini suçlu hissedebilirler. İntikam düşünceleri de geliştirebilirler.

TSSB İçin Risk Faktörleri Nelerdir? 

Tehlikeli bir olayı yaşayan herkes TSSB geliştirmez; birçok faktör bu durumu etkiler. Bu faktörlerin bazıları travmadan önce mevcut olabilir; diğerleri ise travmatik olay sırasında ve sonrasında önem kazanır.

TSSB geliştirme olasılığını artırabilecek risk faktörleri şunları içerir:

• Özellikle, daha önce çocukluk döneminde yaşanmış olunan travmatik deneyimlere maruz kalma
• Yaralanma veya başkalarının yaralanması veya ölmesi
• Dehşet, çaresizlik veya aşırı korku hissetme
• Olay sonrası az veya hiç sosyal destek almama
• Olay sonrası ekstra stresle başa çıkma, örneğin sevilen birinin kaybı, ağrı ve yaralanma, iş veya ev kaybı gibi
• Kişisel veya ailedeki ruhsal hastalık veya madde kullanımı geçmişi

TSSB geliştirme olasılığını azaltabilecek direnç faktörleri şunları içerir:

• Arkadaşlardan, aileden veya destek gruplarından destek arama
• Travmatik olaya verilen tepkilerle barışık olmayı öğrenme
• Travmatik olayla başa çıkmak ve ondan ders çıkarmak için bir strateji geliştirme
• Üzücü olaylara karşı hazırlıklı olma ve bu olaylara, korku hissine rağmen, yanıt verebilme

TSSB Nasıl Tedavi Edilir? 

TSSB belirtileri yaşayan herkesin, TSSB tedavisinde deneyimli bir ruh sağlığı uzmanıyla çalışması önemlidir. Ana tedavi yöntemleri psikoterapi, ilaçlar veya psikoterapi ve ilaçların kombinasyonudur. Bir ruh sağlığı uzmanı, bireylerin semptomları ve ihtiyaçları için en iyi tedavi planını bulmalarına yardımcı olabilir.

Bazı TSSB hastaları, örneğin istismar içeren ilişkilerde olanlar, devam eden travmalar yaşayabilirler. Bu durumlarda, tedavi genellikle hem travmatik durumu hem de TSSB belirtilerini ele aldığında en etkili olur. Travmatik olaylar yaşayan veya TSSB’si olan kişiler ayrıca panik bozukluğu, depresyon, madde kullanımı veya intihar düşünceleri yaşayabilirler. Bu durumların tedavisi, travma sonrası iyileşmeye yardımcı olabilir. Araştırmalar, aile ve arkadaşlardan alınan desteğin de iyileşme sürecinin önemli bir parçası olabileceğini göstermektedir.

Psikoterapi:

 Psikoterapi (bazen konuşma terapisi olarak da adlandırılır), ruh sağlığı uzmanlarının insanların rahatsız edici duygu, düşünce ve davranışları tanımlayıp değiştirmelerine yardımcı olmak için kullandıkları çeşitli tedavi tekniklerini içerir. Psikoterapi, TSSB’li bireylere ve ailelerine destek, eğitim ve rehberlik sağlayabilir. Tedavi, bireysel olarak veya grup içinde gerçekleşebilir ve genellikle 6-12 hafta sürer, ancak daha uzun sürebilir.

Bazı psikoterapi türleri TSSB belirtilerini hedef alırken, diğerleri sosyal, aile veya işle ilgili sorunlara odaklanır. Etkili psikoterapiler genellikle tetikleyicileri tanımlama ve semptomları yönetme becerilerini öğrenmeyi içeren birkaç ana bileşeni vurgular.

Bilişsel davranışçı terapi adı verilen yaygın bir psikoterapi türü, maruz kalma terapisi ve bilişsel yeniden yapılandırmayı içerebilir:

• Maruz bırakma terapisi, insanlara yaşadıkları travmaya güvenli bir şekilde kademeli olarak maruz kalarak korkularını yönetmeyi öğretir. Maruz kalma terapisi kapsamında, bireyler travmayı düşünerek veya yazarak ya da olayın gerçekleştiği yeri ziyaret ederek bu korkularını azaltabilirler. Bu terapi, TSSB’li bireylerin onları rahatsız eden semptomları azaltmalarına yardımcı olabilir.
• Bilişsel yeniden yapılandırma, insanların travmatik olayı anlamlandırmalarına yardımcı olur. Bazen insanlar olayı, gerçekleştiğinden farklı bir şekilde hatırlayabilirler. Suçluluk veya utanç gibi duygular hissedebilirler. Bilişsel yeniden yapılandırma, TSSB’li bireylerin yaşananları daha gerçekçi bir şekilde düşünmelerine yardımcı olabilir.

İlaçlar

Seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI), bir tür antidepresan ilaç, TSSB tedavisi için kullanılmaktadır. SSRİ’ler, üzüntü, endişe, öfke ve duygusal uyuşukluk gibi TSSB semptomlarını yönetmeye yardımcı olabilir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları, SSRI’lar ve diğer ilaçları psikoterapi ile birlikte reçete edebilir. Bazı ilaçlar, uyku sorunları ve kabuslar gibi belirli TSSB semptomlarını tedavi etmeye yardımcı olabilir.

İnsanlar, en iyi ilaç veya ilaç kombinasyonunu ve doğru dozu bulmak için sağlık hizmeti sağlayıcılarıyla birlikte çalışmalıdır.

Tedavi sırasında kendinize yardımcı olabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• Sağlık hizmeti sağlayıcınızla tedavi seçeneklerini konuşun ve tedavi planınızı takip edin.
• Stresi azaltmaya yardımcı olan egzersiz, farkındalık veya diğer aktivitelerle meşgul olun.
• Yemek, egzersiz ve uyku için rutinler oluşturmayı deneyin.
• Gerçekçi hedefler belirleyin ve yönetebileceğiniz şeylere odaklanın.
• Güvendiğiniz arkadaşlarınız veya akrabalarınızla zaman geçirin ve onları semptomları tetikleyebilecek şeyler hakkında bilgilendirin.
• Semptomlarınızın yavaş yavaş düzelmesiini bekleyin.
• Alkol veya uyuşturucu kullanımından kaçının.

Bir Arkadaşınıza veya Akrabanıza TSSB Konusunda Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz? 

TSSB yaşadığını düşündüğünüz birini tanıyorsanız, yapabileceğiniz en önemli şey, o kişinin doğru tanı ve tedavi almasına yardımcı olmaktır. Bazı insanlar sağlık hizmeti sağlayıcılarıyla randevu almada yardıma ihtiyaç duyabilir; diğerleri sağlık hizmeti ziyaretlerinde yanlarında birine ihtiyaç duyabilir.

Yakın bir arkadaşınız veya akrabanız TSSB tanısı alırsa, tedavi planlarına uymalarını teşvik edebilirsiniz. Belirtileri 6-8 hafta sonra iyileşmezse, sağlık hizmeti sağlayıcılarıyla konuşmalarını teşvik edebilirsiniz. Ayrıca:

• Duygusal destek, anlayış, sabır ve teşvik sunun.
• TSSB hakkında bilgi edinin, böylece arkadaşınızın ne yaşadığını anlayabilirsiniz.
• Dikkatlice dinleyin. Kişinin duygularına ve TSSB semptomlarını tetikleyebilecek durumlara dikkat edin.
• Yürüyüşler, geziler gibi dikkatini dağıtmasını sağlayacak etkinliklere onunla katılın.

Kaynak:

National Institute of Mental Health. “Post-Traumatic Stress Disorder.” NIMH, U.S. Department of Health and Human Services, https://www.nimh.nih.gov/health/topics/post-traumatic-stress-disorder-ptsd.