Şizofreni

Last updated on 16 July 2024

Şizofreni nedir?

Şizofreni, bir kişinin düşünme, hissetme ve davranma şeklini etkileyen ciddi bir akıl hastalığıdır. Şizofreni hastası olan insanlar, gerçeklikten kopmuş gibi görünebilirler, bu da hem kendileri hem de aileleri ve arkadaşları için sıkıntı verici olabilir. Şizofreni belirtileri, günlük yaşam aktivitelerine katılmayı zorlaştırabilir, ancak etkili tedavi yöntemleri mevcuttur. Tedavi alan birçok kişi, okul veya iş hayatına katılabilir, bağımsızlık kazanabilir ve kişisel ilişkilerden keyif alabilir.

Şizofreninin belirtileri nelerdir? 

Şizofreni belirtilerini tanımak ve mümkün olan en erken zamanda yardım almak önemlidir. Şizofreni genellikle 16 ile 30 yaşları arasında, ilk psikoz epizodundan sonra teşhis edilir. İlk psikoz epizodunu takiben mümkün olan en kısa sürede tedaviye başlamak, iyileşme sürecinde önemli bir adımdır. Ancak, araştırmalar, düşünce, ruh hali ve sosyal işlevlerde kademeli değişikliklerin genellikle ilk psikoz epizodundan önce ortaya çıktığını göstermektedir. 

Şizofreni, çocuklarda nadir görülür.

Şizofreni belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir, ancak genellikle üç ana kategoriye ayrılır: psikotik, negatif ve bilişsel.

Psikotik belirtiler; bir kişinin düşünme, davranma ve dünyayı deneyimleme şeklindeki değişiklikleri içerir. Psikotik belirtiler yaşayan bir kişinin düşünceleri ve algıları bozulur ve gerçekle gerçek olmayanı ayırt etmekte zorlanabilir. Psikotik belirtiler şunları içerir:

• Halüsinasyonlar: Bir kişinin aslında olmayan şeyleri görmesi, duyması, koklaması, tatması veya hissetmesidir. Şizofreni hastalarında sesler duymak yaygındır. Bu kişiler, aileleri veya arkadaşları fark etmeden önce uzun süre bu sesleri duyabilirler.
• Sanrılar: Bir kişinin doğru olmayan ve başkalarına mantıksız gelen güçlü inançlara sahip olması. Örneğin, radyo ve televizyondaki insanların özel mesajlar gönderdiğine veya tehlikede olduklarına inanabilirler. 
• Düşünce bozukluğu: Bir kişinin alışılmadık veya mantıksız düşünce yollarına sahip olması. Bu kişiler, düşüncelerini ve konuşmalarını düzenlemekte zorluk çekebilirler. Bazen bir kişi, bir düşüncenin ortasında konuşmayı bırakır, konudan konuya atlar veya anlamsız kelimeler uydurur. 

Negatif belirtiler; motivasyon kaybı, günlük aktivitelerden zevk alma kaybı, sosyal hayattan çekilme, duyguları ifade etmede zorluk ve normal işlev gösterme zorluğunu içerir.Negatif belirtiler şunlardır:

• Alışveriş yapmak gibi aktiviteleri planlamakta ve sürdürmekte zorluk çekmek 
• Günlük hayatta keyif alma ve motive olma zorluğu

• Monoton bir sesle konuşmak ve sınırlı yüz ifadesi kullanma
• Sosyal etkileşimden kaçınmak veya sosyal olarak garip şekillerde etkileşimde bulunmak 
• Çok düşük enerjiye sahip olmak ve pasif faaliyetlerde çok zaman geçirmek. Aşırı durumlarda, bir kişi hareket etmeyi veya konuşmayı bir süre durdurabilir, bu durum nadir görülen katatoni olarak adlandırılır. 

Bu belirtiler bazen depresyon veya diğer akıl hastalıklarının belirtileriyle karıştırılabilir.

Bilişsel belirtiler; dikkat, konsantrasyon ve hafıza ile ilgili sorunları içerir. Bu belirtiler, bir konuşmayı takip etmeyi, yeni şeyler öğrenmeyi veya randevuları hatırlamayı zorlaştırabilir. Bir kişinin bilişsel işlev düzeyi, günlük işlevlerinin en iyi göstergelerinden biridir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları, belirli testler kullanarak bilişsel işlevi değerlendirir. Bilişsel belirtiler şunlardır:

• Bilgi işleyerek karar vermekte zorluk çekmek 
• Yeni öğrenilen bilgileri hemen kullanmakta zorluk çekmek 
• Odaklanmakta veya dikkat etmekte zorluk çekmek 

Şiddet riski 

Çoğu şizofreni hastası şiddet eğilimli değildir. Genel olarak, şizofreni hastası olan kişilerin, bu hastalığı olmayanlara göre başkaları tarafından zarar görme olasılığı daha yüksektir. Şizofreni hastalarında, kendine zarar verme ve başkalarına şiddet uygulama riski, hastalık tedavi edilmediğinde veya alkol ya da madde kötüye kullanımıyla birlikte olduğunda en yüksektir. Belirtileri gösteren kişilere mümkün olan en kısa sürede yardım etmek önemlidir.

Şizofreni ve dissosiyatif kimlik bozukluğu 

Bazı belirtiler yüzeyde benzer görünebilir, ancak şizofreni dissosiyatif kimlik bozukluğu (eskiden çoklu kişilik bozukluğu veya bölünmüş kişilik olarak adlandırılırdı) değildir. Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişiler, farklı davranışlar ve anılarla birlikte iki veya daha fazla farklı kimliğe sahiptirler.

Şizofreni için risk faktörleri nelerdir? 

Şizofreni geliştirme riskine katkıda bulunabilecek birkaç faktör vardır.

Genetik: Şizofreni bazen aileden aktarılabilir. Ancak, bir aile üyesinin şizofrenisi olması, diğer aile üyelerinin de bu hastalığa sahip olacağı anlamına gelmez. Araştırmalar, birçok farklı genin kişinin şizofreni geliştirme olasılığını artırabileceğini, ancak hiçbir genin tek başına bu bozukluğa neden olmadığını öne sürüyor.

Çevre: Araştırmalar, genetik faktörlerin ve bir kişinin çevresi ile yaşam deneyimlerinin bir kombinasyonunun şizofreni gelişiminde rol oynayabileceğini göstermektedir. Bu çevresel faktörler, yoksulluk içinde yaşamak, stresli veya tehlikeli ortamlar ve doğum öncesi virüslere veya beslenme sorunlarına maruz kalmayı içerebilir.

Beyin yapısı ve işlevi: Araştırmalar, şizofreni olan kişilerin belirli beyin bölgelerinin boyutunda ve beyin bölgeleri arasındaki bağlantılarda farklılıklar olma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bu beyin farklılıklarının bazıları doğumdan önce gelişebilir. Araştırmacılar, beyin yapısı ve işlevinin şizofreni ile nasıl ilişkili olabileceğini daha iyi anlamak için çalışmaktadır.

Şizofreni nasıl tedavi edilir? 

Şizofreni için mevcut tedaviler, insanların belirtilerini yönetmelerine, günlük işlevlerini iyileştirmelerine ve eğitimlerini tamamlama, kariyer peşinde koşma ve tatmin edici ilişkiler kurma gibi kişisel yaşam hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmaya odaklanır.

Antipsikotik ilaçlar 

Antipsikotik ilaçlar, psikotik belirtileri daha az yoğun ve daha az sık hale getirmeye yardımcı olabilir. Bu ilaçlar genellikle her gün bir hap veya sıvı formunda alınır. Bazı antipsikotik ilaçlar, ayda bir veya iki kez enjeksiyon olarak verilir.

Bir kişinin belirtileri, olağan antipsikotik ilaçlarla düzelmezse, klozapin reçete edilebilir. Klozapin alan kişiler, hastaların %1-2’sinde görülen potansiyel olarak tehlikeli bir yan etki için düzenli kan testleri yaptırmak zorundadır.

İnsanlar, antipsikotik ilaçlara farklı şekillerde yanıt verirler. Herhangi bir yan etkiyi bir sağlık hizmeti sağlayıcısına bildirmek önemlidir. Antipsikotik ilaçlar alan birçok kişi, bu ilaçları almaya başladıklarında kilo alımı, ağız kuruluğu, huzursuzluk ve uyuşukluk gibi yan etkiler yaşar. Bu yan etkilerin bazıları zamanla geçebilirken, diğerleri kalıcı olabilir.

Sağlık hizmeti sağlayıcıları ve hastalar arasındaki ortak karar verme, en iyi ilaç türünü veya ilaç kombinasyonunu ve doğru dozu belirlemek için önerilen stratejidir. 

Psikososyal tedaviler 

Psikososyal tedaviler, insanların günlük zorluklara çözüm bulmalarına ve okul, iş ve ilişkilerde belirtileri yönetmelerine yardımcı olur. Bu tedaviler genellikle antipsikotik ilaçlarla birlikte kullanılır. Düzenli psikososyal tedaviye katılan kişilerin, belirtilerin tekrarlama olasılığı daha düşüktür ve hastaneye yatma olasılıkları daha azdır.

Bu tür tedavi örnekleri arasında bilişsel davranışçı terapi, davranış becerileri eğitimi, destekli istihdam ve bilişsel rehabilitasyon müdahaleleri bulunur.

Eğitim ve Destek

Eğitim programları, aile ve arkadaşların şizofreni belirtileri, tedavi seçenekleri ve hastalığa sahip sevdiklerine yardımcı olma stratejilerini öğrenmelerine yardımcı olabilir. Bu programlar, arkadaşlar ve ailelerin kendi sıkıntılarını yönetmelerine, başa çıkma becerilerini artırmalarına ve destek sağlama yeteneklerini güçlendirmelerine yardımcı olabilir. Türkiye’de bu tür destek grupları ve eğitim programları hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklara başvurabilirsiniz:

• Türkiye Psikiyatri Derneği: Psikiyatrik hastalıklar ve tedavi yöntemleri hakkında kapsamlı bilgi sağlayan bir dernektir. Türkiye Psikiyatri Derneği Web Sitesi
• Şizofreni Dernekleri Federasyonu: Şizofreni hastaları ve yakınlarına yönelik destek ve eğitim programları sunan bir federasyondur. Şizofreni Dernekleri Federasyonu Web Sitesi

Koordine Uzman Bakımı

Koordine uzman bakımı (CSC) programları, şizofreninin erken evresi olan ilk psikoz epizodu yaşayan kişiler için iyileşme odaklı programlardır. Sağlık hizmeti sağlayıcıları ve uzmanlar, psikoterapi, ilaç tedavisi, vaka yönetimi, istihdam ve eğitim desteği ile aile eğitimi ve desteğini içeren CSC sağlamak için bir takım olarak birlikte çalışır. Tedavi ekibi, bireyin tedavi kararlarını birlikte alarak, aile üyelerini mümkün olduğunca dahil eder. Türkiye’de benzer hizmetler sunan kurumlar:

• Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri (TRSM): Bu merkezler, psikiyatrik hastalıkları olan bireylere yönelik kapsamlı rehabilitasyon ve destek hizmetleri sunmaktadır. TRSM adresleri
• Türkiye Psikiyatri Derneği: Türkiye Psikiyatri Derneği Web Sitesi

Madde bağımlılığı tedavisi 

Şizofreni olan insanlar aynı zamanda uyuşturucu ve alkol sorunları da yaşayabilir. Şizofreni ve madde kullanımını birlikte içeren bir tedavi programı, iyileşme için önemlidir çünkü madde kullanımı, şizofreni tedavisine müdahale edebilir.

Şizofreni için nasıl yardım bulabilirim? 

Akıl sağlığınız hakkında endişeleriniz varsa, bir birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcısıyla konuşun. Sizi, bir psikolog, psikiyatr veya klinik sosyal hizmet uzmanı gibi nitelikli bir akıl sağlığı profesyoneline yönlendirebilirler.

Yardım almak hakkında daha fazla bilgi edinmek için:

Sağlık Bakanlığı – Ruh Sağlığı Hizmetleri: Ruh sağlığı hizmetleri ve ilgili kaynaklar hakkında bilgi sağlar. Sağlık Bakanlığı Ruh Sağlığı Web Sitesi

Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri (TRSM): Türkiye genelinde ruh sağlığı hizmetleri sunan TRSM’ler hakkında bilgi edinebilirsiniz.

Yeşilay: Bağımlılık ve ruh sağlığı konularında danışmanlık ve destek hizmetleri sunan bir kurumdur. Yeşilay Web Sitesi

Ulusal Akıl Sağlığı Enstitüsü (NIMH): Akıl sağlığı konularında bilgi ve yardım almak için ziyaret edebileceğiniz uluslararası bir kaynaktır. NIMH Web Sitesi

Madde Bağımlılığı ve Akıl Sağlığı Hizmetleri İdaresi (SAMHSA): Akıl sağlığı hizmetleri ve destek bulma konusunda bilgi sağlayan bir başka uluslararası kaynaktır. SAMHSA Web Sitesi

Birinin psikoz yaşadığı durumda nasıl yardım edebileceğinizi bilmek zor olabilir.

Yapabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• Onların tedavi almasına yardımcı olun ve tedavide kalmalarını teşvik edin.
• Onların inançlarının veya halüsinasyonlarının onlar için çok gerçek göründüğünü unutmayın. 
• Tehlikeli veya uygunsuz davranışları tolere etmeden, saygılı, destekleyici ve nazik olun. 

Destek grupları ve aile eğitimi programları arayın. Türkiye’de ruh sağlığı hizmetleri sunan çeşitli dernekler ve topluluk merkezleri mevcuttur. Örneğin, Türkiye Psikiyatri Derneği ve Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri (TRSM) gibi kuruluşlardan destek alabilirsiniz.

Siz veya tanıdığınız biri mücadele ediyor veya intihar düşünceleri yaşıyorsa, Türkiye’de bu tür durumlar için destek alabileceğiniz numaralar ve kaynaklar mevcuttur.

• Alo 182 Sağlık Bakanlığı Danışma Hattı’nı arayabilirsiniz.
• Alo 191 Uyuşturucu ile Mücadele ve Rehabilitasyon Danışma Hattı’nı kullanabilirsiniz.
• Hayati tehlike içeren durumlarda, 112 Acil Servis’i arayın.

Kaynak:

National Institute of Mental Health. “Schizophrenia.” NIMH, U.S. Department of Health and Human Services, https://www.nimh.nih.gov/health/topics/schizophrenia.