Obsesif Kompulsif Bozukluk

Last updated on 12 August 2024

Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), bireylerin tekrarlayan, istenmeyen düşüncelere, fikirlere veya duyumlara (takıntılara) maruz kaldığı bir rahatsızlıktır. Bu düşüncelerden kurtulma çabasıyla, bireyler belirli davranışları sürekli tekrar etme ihtiyacı hissederler (kompulsiyonlar). El yıkama/temizleme, bir şeyleri kontrol etme ve zihinsel eylemler (örneğin sayma) gibi tekrarlayan davranışlar, kişinin günlük yaşantısını ve sosyal etkileşimlerini ciddi ölçüde etkileyebilir.

OKB’si olmayan pek çok kişinin de tedirgin edici düşünceleri veya tekrarlayan davranışları olsa bile, bunlar genellikle günlük yaşamı aksatmazlar. OKB’si olan kişilerin düşünceleri ısrarcı ve davranışları katıdır. Bu davranışların aksatılması OKBsi olan bireyler için tedirgin edicidir ve kendisinin veya sevdiklerinin korkunç sonuçlara maruz kalmasına ilişkin belirli bir korkuya bağlanır. OKB’si olan birçok kişi bu takıntılı düşüncelerinin gerçekçi olmadığını bilir veya bundan şüphelenir; başkaları ise bunların doğru olabileceğini düşünebilir. Buna rağmen OKB’si olan kişiler takıntılı düşüncelerden kurtulmakta ya da kompulsif eylemleri durdurmakta zorluk çekerler.

Bir OKB teşhisi konulabilmesi için, zaman alıcı (günde bir saatten fazla), ciddi sıkıntıya neden olan ve iş veya sosyal işlevselliği bozan takıntılı düşüncelerin ve/veya bu düşüncelerle ilgili istemsiz davranışların varlığı gerekir. Amerika Birleşik Devletleri’nde insanların %2-3’ü OKB ile mücadele etmektedir ve yetişkinler arasında kadınlar erkeklerden biraz daha fazla etkilenmektedir. OKB genellikle çocukluk, ergenlik veya erken yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkar. Bazı bireyler OKB belirtileri gösterebilir, fakat bu durum için tam teşhis kriterlerini karşılamayabilirler.

Takıntılar

Obsesyonlar (takıntılar), kaygı, korku veya tiksinti gibi rahatsız edici duygulara yol açan tekrarlayıcı ve ısrarlı düşünceler, dürtüler veya imgeler olarak tanımlanır. Obsesif-kompulsif bozukluığu (OKB) olan bireyler genellikle bu düşüncelerin zihinlerinin bir ürünü olduğunu ve aşırı ya da mantıksız olduklarının farkındadırlar. Ancak, bu müdahaleci düşüncelerin neden olduğu rahatsızlık mantık veya akıl yürütme yoluyla giderilemez. OKB’si olan kişilerin çoğu, kompulsiyonları kullanarak takıntılı düşüncenin yarattığı sıkıntıyı hafifletmeye veya algılanan tehditleri ortadan kaldırmaya çalışır. Ayrıca, obsesyonları görmezden gelmeye, bastırmaya veya başka aktivitelerle dikkatlerini dağıtmaya çalışabilirler.

Örnekler

İnsanlar veya çevre tarafından kirlenme korkusu
Rahatsız edici cinsel düşünceler
Dini, çoğunlukla küfür niteliğinde düşünceler ve korkular
Kendine veya sevdiklerine zarar verme veya zarar görme korkusu
Bir seyin tamamlanamamasıyla veya yarım bırakılmasıyla ilgili aşırı endişe
Düzen ve simetri ile ilgili aşırı endişe
Önemli bir şeyi kaybetme yada geride bırakma korkusu
Ayrıca anlamsız gibi görünen düşünceler, görüntüler, sesler, kelimeler veya müzik de olabilir.

Komupulsiyonlar

Kompulsiyonlar, kişinin bir takıntıya tepki olarak gerçekleştirmesi gerektiğini hissettiği tekrarlayan istemsiz davranışlar veya zihinsel eylemlerdir. Bu tür davranışlar genel olarak kişinin takıntıyla ilgili sıkıntısını geçici olarak önler veya azaltır ve gelecekte de aynı şeyi yapma olasılıklarını artırır. Kompulsiyonlar, bir takıntıyla doğrudan ilişkili aşırı tepkiler (kirlenme korkusu nedeniyle aşırı el yıkama gibi) ya da takıntıyla tamamen ilgisi olmayan eylemler olabilir. En ağır vakalarda ritüellerin sürekli tekrarı günü doldurabilir ve normal bir rutini imkansız hale getirebilir.

Kompulsiyon örnekleri:

Aşırı veya ritüelleşmiş el yıkama, duş alma, diş fırçalama veya tuvalete gitme
Ev eşyalarının tekrar tekrar temizlenmesi
Nesneleri belirli bir düzende sıralama veya düzenleme
Kilitleri, anahtarları, cihazları, kapıları vb. sürekli olarak kontrol etme
Sürekli onay veya güvence arayışı
Sayılarla ilişkili ritüeller, sayma, tekrar etme, belirli sayıları aşırı tercih etme veya kaçınma

Obsesif-kompulsif bozukluğu olan bireyler ayrıca, onlara rahatsızlık veren ve obsesyonları ile kompulsiyonlarını tetikleyen belirli kişilerden, yerlerden veya durumlardan kaçınabilirler. Bu tür kaçınmalar, yaşam işlevselliğini daha da zorlaştırabilir ve mental veya fiziksel sağlık üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir.

Tedavi

Uygun bir biçimde tedavi gören OKB hastalarında genellikle yaşam kalitesinde artış ve işlevsellikte iyileşme görülür. Tedavi sonucunda bireylerin okulda ve işte çalışabilme, boş zamanlarında rahatlatıcı aktivitelere katılma, yeni ilişkiler geliştirme ve bu ilişkilerden keyif alma becerilerinde gelişme görülebilir.

Bilişsel Davranışçı Terapi

Etkili tedavilerden biri, maruz kalma ve tepki önleme (ERP) olarak bilinen bir tür bilişsel-davranışçı terapidir (BDT). Tedavi seansları sırasında hastalar korkulan durumlara ya da takıntılarına odaklanan durumlarla karşı karşıya kalırlar. Sadece hafif veya orta dereceli semptomlara yol açan kompulsiyonlarla başlamak standart olsa bile, sürecin başlangıcında tedavi genellikle kaygının artmasına sebep olur. Hastalara, (tepki önleme olarak bilinen) olağan kompulsif davranışlarını yapmaktan kaçınmaları tavsiye edilir. Korkularının sonuçları bekledikleri gibi çıkmayınca bu düşüncelerinin gerçek olmadıklarını anlarlar. Ritüel davranışlara güvenmeden düşünceleriyle baş edebileceklerini öğrendikçe hastaların kaygıları zamanla azalır. Terapistler ve hastalar, kanıta dayalı yönergeler kullanarak ve ilerledikçe ölçüsünü arttırarak beraber bir maruz kalma planı geliştirirler. Maruz kalma çalışmaları hem tedavi seanslarında hem de evde gerçekleştirilir. OKB’si olan bazı bireyler, başlangıçta uyandırdığı kaygı nedeniyle BDT’ye katılmayı reddedebilirler, ancak bu yöntem, birçok OKB türünün tedavisinde en etkili araç olarak kabul edilmektedir.

İlaç

Depresyon tedavisinde yaygın olarak kullanılan seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) olarak bilinen bir ilaç sınıfı, obsesif-kompulsif bozukluğun (OKB) tedavisinde de etkili olabilir. OKB tedavisinde kullanılan SSRI dozu, genellikle depresyon tedavisinde kullanılan dozdan daha yüksektir. Bir SSRI ilacına yanıt vermeyen hastalar bazen başka bir SSRI ilacına yanıt verebilirler. Maksimum fayda genellikle altı ila on iki hafta veya daha uzun bir sürede tam olarak gözlemlenir. Hafif ile orta şiddette OKB semptomları olan hastalar genellikle hasta tercihi, bilişsel yetenekler ve içgörü düzeyi, ilişkili psikiyatrik durumların varlığı veya yokluğu ve tedaviye erişilebilirliğe bağlı olarak BDT veya ilaç tedavisi ile tedavi edilir. OKB’nin en etkili tedavisi, özellikle semptomlar şiddetliyse, BDT ve SSRI’ların kombinasyonudur.

Cerrahi tedavi

Bazı yeni araştırmalar, tipik tedavilere cevap vermeyen ve ciddi ölçüde etkilenen hastalar için oldukça etkili olabilecek bir cerrahi prosedür olan gama ventral kapsülotominin, etkili olabileceğini, ancak tarihsel ön yargılar nedeniyle yeterince kullanılmadığını göstermektedir. Beyne yerleştirilen bir cihaz içeren derin beyin stimülasyonu, kapsülotomi de olduğu gibi beyin dokusunu kalıcı olarak tahrip etmez ve etkinliğini destekleyici verilere sahiptir. Ancak yine de son derece invaziv ve yönetimi karmaşıktır; bu tedaviyi sunabilecek ve hastalarının uzun vadeli destek ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde eğitilmiş sınırlı kişi ve kurumlar bulunmaktadır.

OKB İle Mücadele Eden Bir Sevdiğinize Nasıl Destek Olabilirsiniz

Ailesi, arkadaşları veya bakıcılarıyla birlikte yaşayan OKB’li kişiler için, evde maruz kalma uygulamasında onların desteğinden yararlanmaları önerilir. Hatta aile ve arkadaşların katılımı, tedavi başarısının bir göstergesi olarak kabul edilir.

Kendine Yardım

Obsesif-kompulsif bozuklukla başa çıkmada sağlıklı bir yaşam tarzını sürdürmek önemlidir. Yeterli ve kaliteli uyku uyumak, sağlıklı beslenmek, egzersiz yapmak ve sosyal etkileşimlerde bulunmak genel zihinsel sağlığınızı pozitif bir biçimde etkileyebilir. Ayrıca maruz kalma egzersizleri yapılmadığı zamanlarda meditasyon, yoga, ve masaj gibi temel rahatlama tekniklerini kullanmak stres ve kaygıyı azaltmada etkili olabilir.