Bipolar Bozukluk Nedir?

Last updated on 16 July 2024

Bipolar bozukluk, kişinin ruh halini, enerjisini ve işlevselliğini etkileyen, periyodik ve yoğun duygusal durumlarla karakterize edilen zihinsel sağlık durumudur. Günler veya haftalar süren bu dönemlere duygudurum dönemleri denir. Duygudurum dönemleri, baskın duygunun aşırı mutlu veya sinirli olduğu manik/hipomanik dönemler veya aşırı üzgün olduğu ya da neşe veya zevk alma yeteneğinin kaybolduğu depresif dönemler olarak kategorize edilir. Bipolar bozukluğu olan kişiler genellikle nötr duygudurum dönemleri de yaşarlar. Tedavi edildiğinde, bipolar bozukluğu olan kişiler dolu ve üretken bir yaşam sürdürebilirler.

Bipolar bozukluğu olmayan kişiler de duygudurum dalgalanmaları yaşayabilirken, yaygın olarak yaşanan ruh hali değişiklikleri genellikle saatler sürer ve aşırı davranış değişiklikleri veya günlük rutinler ve sosyal etkileşimlerde zorluklar gibi işlevsellik değişiklikleriyle birlikte değildir. Bipolar bozukluk, kişinin sevdikleriyle olan ilişkilerini bozabilir ve çalışma veya okula gitme gibi konularda zorluklara neden olabilir.

Bipolar bozukluk, üç ana tanıyı içeren bir kategoridir: Bipolar I, Bipolar II ve Siklotimik bozukluk.

Bipolar bozukluk genellikle ailelerde yaygındır: Bipolar bozukluğu olan bireylerin yüzde 80 ila 90’ının bipolar bozukluk veya depresyonu olan bir akrabası vardır. Stres, uyku bozukluğu, uyuşturucu ve alkol gibi çevresel faktörler, yatkın kişilerde duygudurum dönemlerini tetikleyebilir. Bipolar bozukluğun nedenleri belirsiz olsa da, hem ailede duygudurum bozuklukları, psikotik bozukluklar ve madde kötüye kullanımı öyküsü gibi biyolojik faktörler hem de bipolar bozukluk riskini arttıran çevresel faktörler rol oynar. Ortalama başlangıç yaşı 20’li yaşların ortasıdır.

Bipolar I bozukluğu olan kişiler sıklıkla anksiyete bozuklukları, madde kullanım bozuklukları ve/veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi diğer zihinsel bozukluklara da sahiptir. Bipolar I bozukluğu olan kişilerde intihar riski genel popülasyona göre önemli ölçüde daha yüksektir.

Bipolar I Bozukluk

Bir kişi manik bir dönem yaşadığında bipolar I bozukluk teşhisi konur. Manik dönemde, bipolar I bozukluğu olan kişilerde enerji seviyesinde aşırı artış ve ruh hali değişiklikleri, aşırı mutlu veya rahatsız edici derecede sinirli hissetme gibi belirtiler görülür. Bipolar I bozukluğu olan bazı kişiler depresif veya hipomanik dönemler yaşayabildiği gibi nötr ruh hali dönemleri de yaşarlar.

Bipolar I Bozukluğun Belirtileri

Manik Dönem

Manik bir dönem, bir kişinin çoğu gün, günün çoğunda aşırı neşeli veya sinirli olduğu, enerjisini normalden fazla hissettiği ve aşağıdaki davranış değişikliklerinden en az üçünü yaşadığı en az bir haftalık bir dönemdir:

• Uyku ihtiyacında azalma (örneğin, normalden çok daha az uykuya rağmen enerjik hissetme).
• Artmış veya hızlanmış konuşma.
• Kontrol edilemeyen hızla akan düşünceler veya konuşurken hızla değişen fikirler veya konular.
• Dikkatsizlik.
• Artmış aktivite (örneğin, huzursuzluk, aynı anda birkaç projeyle ilgilenme).
• Artmış riskli veya dürtüsel davranışlar (örneğin, dikkatsiz araba kullanma, aşırı harcama, cinsellikte artış).

Bu davranışlar, kişinin her zamanki normal davranışlarından farklı olmalı ve arkadaşları ve ailesi tarafından fark edilmelidir. Belirtiler, iş, aile veya sosyal etkinlikler ve sorumluluklarda işlev bozukluğuna neden olacak kadar şiddetli olmalıdır. Manik dönem belirtileri çoğunlukla güvenliği sağlamak için hastane yatışı gerektirir.

Şiddetli manik dönemlerde, bazı kişiler düzensiz düşünme, yanlış inançlar ve/veya halüsinasyonlar (psikotik özellikler olarak bilinir) yaşarlar.

Hipomanik Dönem

Hipomanik dönem veya hipomani, daha az şiddetli manik belirtilerle karakterizedir ve bir haftadan ziyade arka arkaya yalnızca dört gün sürmesi gerekir. Hipomanik belirtiler, genellikle manik belirtilerin yol açtığı büyük günlük işlevsellik sorunlarına yol açmaz.

Majör Depresif Dönem

Majör depresif dönem, bir kişinin en az iki hafta boyunca yoğun üzüntü veya çaresizlik yaşadığı veya bir zamanlar zevk aldığı etkinliklere ilgisini kaybettiği ve aşağıdaki belirtilerden en az dört tanesini yaşadığı bir dönemdir:

• Değersizlik veya suçluluk duyguları.
• Yorgunluk.
• Artmış veya azalmış uyku.
• Artmış veya azalmış iştah.
• Huzursuzluk (örneğin, gezinme) veya yavaşlamış konuşma veya hareket.
• Konsantrasyon güçlüğü.
• Ölüm veya intihar düşünceleri.

Tedavi ve Yönetim

Bipolar bozukluk belirtileri genellikle tedavi ile iyileşir. İlaçlar, bipolar bozukluk tedavisinin temelini oluştururken, konuşma terapisi (psikoterapi) birçok hastanın hastalıkları hakkında bilgi edinmesine ve ilaçlarına uyum sağlamasına yardımcı olarak gelecekteki duygudurum dönemlerini önlemeye yardımcı olabilir.

“Duygudurum düzenleyicileri” olarak bilinen Lityum, atipik antipsikotikler gibi ilaçlar, bipolar bozukluk için en yaygın reçete edilen ilaçlardır. Bu ilaçların tam olarak nasıl çalıştığı tamamen anlaşılmasa da, bazıları beyin hücrelerinin uyarılabilirliğini değiştirirken (örneğin, lityum), diğerleri beyindeki nörotransmitter sinyallerini değiştirir (örneğin, atipik antipsikotikler). Bipolar bozukluk,  tipik olarak tekrarlayan kronik bir hastalık olduğundan, sürekli önleyici tedavi önerilir. Bipolar bozukluğu olan hastalar kendilerine en iyi gelen ilacı bulana kadar farklı ilaçları  denemek zorunda kalabilirler, bu yüzden tedavi kişiselleştirilebilir. 

Bazı durumlarda, ilaç ve psikoterapi yardımcı olmadığında, elektrokonvülsif terapi (EKT) olarak bilinen etkili bir tedavi kullanılabilir. EKT, hastanın anestezi altındayken kafa derisine kısa bir elektrik akımı uygulanmasıyla kısa süreli nöbet geçirmesinin sağlandığı bir kaç seanstan oluşan bir tedavidir. EKT ile sağlanan nöbetlerin beyin sinyal yollarını değiştirdiğine inanılmaktadır.

Bipolar bozukluk, kişinin günlük yaşamında ciddi kesintilere ve stresli aile durumlarına neden olabileceğinden, aile üyeleri de profesyonel kaynaklardan, özellikle zihinsel sağlık dernekleri ve destek gruplarından fayda görebilirler. Bu kaynaklardan, aileler başa çıkma stratejilerini öğrenebilir, tedaviye aktif olarak katılabilir ve destek alabilirler.

Bipolar II Bozukluk

Bir bireyde bipolar II bozukluk teşhisi koymak için, en az bir majör depresif dönem ve en az bir hipomanik dönem (yukarıya bakınız) geçirmiş olması gerekir. Bipolar II’de, kişilerin dönemler arasında genellikle normal işlevlerine dönmesi yaygındır. Bipolar II bozukluğu olan kişiler, hipomanik dönemlerde kendilerini iyi hissettikleri ve işte veya okulda performansları  arttığı için, genellikle depresif dönemler sonucunda ilk olarak tedavi ararlar.

Bipolar II bozukluğu olan kişiler sıklıkla anksiyete bozukluğu veya madde kullanım bozukluğu gibi diğer zihinsel hastalıklara sahiptir, bu da depresyon veya hipomani belirtilerini kötüleştirebilir.

Tedavi

Bipolar II tedavileri, bipolar I ile benzerdir: ilaç ve psikoterapi. En yaygın kullanılan ilaçlar duygudurum düzenleyicileridir. Antidepresanlar, bipolar ile ilişkili depresyonun tedavisinde dikkatle kullanılır ve depresyon iyileştikten kısa bir süre sonra kesilir, çünkü depresyonu hipomani ve maniye dönüştürme riski taşırlar. Depresif belirtiler şiddetliyse ve ilaç etkili değilse, EKT (yukarıya bakınız) kullanılabilir. Her kişinin tedavisi bireyseldir.

Siklotimik Bozukluk

Siklotimik bozukluk, hipomani ve depresif belirtilerle sıkça ortaya çıkan birçok duygudurum dalgalanması içeren daha hafif bir bipolar bozukluk formudur. Siklotimi yaşayan kişiler duygusal iniş çıkışlar yaşarlar, ancak belirtiler bipolar I veya II bozukluklarından daha hafiftir.

Siklotimik bozukluk belirtileri şunları içerir:

• En az iki yıl boyunca hipomani ve depresif belirtilerin birçok dönemi, ancak belirtiler hipomanik veya depresif dönemler için kriterleri karşılamaz.
• İki yıllık dönem boyunca belirtiler (ruh hali dalgalanmaları) sürenin en az yarısı boyunca devam etmiş ve iki aydan fazla sürmemiştir.

Tedavi

Siklotimik bozukluk tedavisi ilaç ve konuşma terapisini içerebilir. Birçok kişi için konuşma terapisi ruh hali dalgalanmalarının stresiyle başa çıkmaya yardımcı olabilir. Duygudurum günlüğü tutmak, ruh hali dalgalanmalarındaki değişiklikleri gözlemlemek için etkili bir yol olabilir. Siklotimisi olan kişiler zamanla tedaviye başlayıp bırakabilirler.

Kaynak:

Adrian Preda, M.D. Baş Editör, Psychiatric News Nisan 2024

https://www.psychiatry.org/patients-families/bipolar-disorders/what-are-bipolar-disorders#section_10